మా అమ్మమ్మలు నేర్పిన పాఠాలు : పి. జ్యోతి తెలుపు

నాలో మా ఇద్దరి అమ్మమ్మల లక్షణాలు ఉన్నాయి.

అనవసరమైన ఎమోషనల్ అటాచ్మెంట్ తో జీవిస్తే నా ముగింపు కూడా మా చిన్నమ్మమ్మదే అవుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండాలంటే నేను మా పెద్దమ్మమ్మ జీవించిన విధంగానే బతకాలి.

కుటుంబంతో మనం నిలబడాలి కాని అది మన విలువ తగ్గించుకుంటూ కాదు.

పి.జ్యోతి

నా జీవితంలో నేను నేర్చుకున్న పాఠాలన్నీ నా చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచం నాకిచ్చిన అనుభవాల నుండి వచ్చినవే. ఒంటరిగా ఉండే స్త్రీలలో కఠినత్వం, ఇతరులను ఓ గిరి గీసి, అందులో కూర్చోపెట్టగల గుండే ధైర్యం ఉండి తీరాలి అని నేను బలంగా నమ్ముతాను. చాలా మందికి నేను ఎవరినీ లెక్కచేయని వ్యక్తిగా, మొండిదానిగా, నా పంతం తప్ప మరే విషయం పట్టని మనిషిగా కనిపిస్తాను. అటు ఇంట్లోనూ, ప్రొఫెషన్ లో కూడా నా పట్ల అందరికీ ఇదే అభిప్రాయం. అందుకు నేను బాధపడను. ఇతరుల ఆమోదాల కోసం జీవించడం నేను మానేశాను. ఎప్పుడూ ఎవరికి ఏ అవసరం వచ్చినా శక్తికి మించి సమయాన్ని, శ్రమను వెచ్చించి పని చేయడం నా స్వభావం. దాన్ని మార్చుకోలేను. కాని పని చేసే విధానంలో నేను చాలా మారాను. ఒకప్పుడు పని చేస్తూ నన్ను అటుపక్కనున్నవారు తమలో ఒకరిగా కలుపుకుని ప్రేమించాలని కోరుకునేదాన్ని. దాని వలన మనసుకు అయిన గాయాల అనుభవం నాకు చాలా పాఠాలు నేర్పింది. అమాయకంగా ఇతరుల ప్రేమను పొందాలని నేను పని చేస్తున్నన్ని రోజులు, నాతో పని చేయించుకుని చులకనగా చూసే వారి ప్రవర్తనతో నేను గాయపడుతున్నానని తెలిసి ఆనందం పొందేవాళ్లను చూసాను. అది నన్ను ఇంకా బాధించింది. నా సమయాన్ని, శక్తిని ఖర్చుచేసుకుని నేను చేసే ఎమోషల్ ఇన్వెస్ట్మెంట్ వలన నన్ను వాళ్లు ఓ చేతకానిదానిలా చూసే అవకాశాన్ని నేనే వారికి ఇచ్చానని అర్ధం అయింది.

అలా అని పని చేయకుండా నేను ఉండలేను. మనిషిగా బ్రతుకుతున్నప్పుడు మనం సాటి మనుష్యుల పట్ల భాద్యతతో మెలగాలన్నది నా ప్రగాఢ విశ్వాసం. మన కర్తవ్యాలని విస్మరిస్తే మనం మనుష్యులం అవ్వం. అందువలన పని చేయడం, ఇతరులకు ఆసరాగా, అండగా మన శక్తిని బట్టి నిలవడం మన కర్తవ్యం. ఈ భూమి మీద పుట్టినందుకు మనం విస్మరించకూడని భాద్యత ఇది. కాని దాని కోసం నేను చేసే ఎమోషనల్ ఇన్వెస్ట్మెంట్ నన్ను ఇతరులు తక్కువగా చూసేలా చేస్తుంది అన్న నిజం అర్ధం అయిన తరువాత, నేను పని చేసే పంధాను మార్చుకున్నాను. వయసు ఇచ్చిన అనుభవంతో, పని మీద నాకున్నశ్రధ్ధతో నేను చేపట్టే ప్రతి పనిలోనూ నైపుణ్యాన్ని నా శక్తిమేరా పెంచుకుంటూ వెళ్ళాను. ఎప్పుడూ ఎటువంటి పని కూడా రాదు అని, చేయలేను అని నేను ఎక్కడా అనలేదు. అవసరం అనుకుంటే ఆ పని నేర్చుకుని చేసుకుంటూ వెళ్ళేదాన్ని. అలా పని చేయించుకుని నన్ను చులకన చేయాలనుకునే వారిని ఎదిరించడం నా హక్కు అన్నది మాత్రం స్పష్టంగా నేను గ్రహించాను. ఆ సమయంలో అటు పక్కన ఎవరున్నా వారిని నిలదీసి. వారి చేతకానితనాన్ని ఎత్తి చూపడానికి వెనుకాడని స్థితికి చేరుకున్నాను.

చాలా సందర్భాలలో నేను స్త్రీనన్న విషయాన్ని, అనవసరమైన నాజూకుతనాన్ని వదిలి పని చేస్తాను. నాకున్న శక్తిని నా చుట్టూ ఉన్న సమాజం కోసం వెచ్చించవలసిన భాధ్యత నాకున్నదన్న ఎరుక వలన మాత్రమే నేను పని చేసుకుంటూ పోతాను.

గడ్డు సమయాలలో నేను చాలా మందికి ఆధారపడగల వ్యక్తిని. కాని పని అయిపోయిన తరువాత మళ్ళీ వారిని ఓ మైలు దూరంలోనే ఉంచడం నేర్చుకున్నాను. పని చేసే చోట గాని, నేను రిలేట్ అయ్యే వ్యక్తుల దగ్గర కాని క్లిష్టమైన సమయాలలో నిలబడి సహకారం అందించడం వ్యక్తిగా, ఓ మనిషిగా నా బాధ్యత అని నమ్ముతున్నప్పుడు, ఏ ప్రతిఫలాపేక్ష లేకుండా పని చేయడం నాకు అలవాటు అయింది. క్లిష్టమైన సమయాల్లో ఎవరూ చూపలేనంత నిబ్బరాన్ని చూపడం నాకు నా జీవితంలోనించి వచ్చిన శక్తి. ఇది నేను పని చేసే విధానంలో కనిపించేది. చాలా సందర్భాలలో నేను స్త్రీనన్న విషయాన్ని, అనవసరమైన నాజూకుతనాన్ని వదిలి పని చేస్తాను. నాకున్న శక్తిని నా చుట్టూ ఉన్న సమాజం కోసం వెచ్చించవలసిన భాధ్యత నాకున్నదన్న ఎరుక వలన మాత్రమే నేను పని చేసుకుంటూ పోతాను.

అదెంత మూర్ఖపు చర్యో అర్థమైంది…

నేను ఏర్పరుచుకున్న ఈ విలువలను అర్ధం చేసుకునే శక్తి, అవసరం లేని వ్యకులకు నన్ను అవమానించే అవకాశం ఇవ్వరాదని అంతకు ముందు పొందిన అనుభవాల నుండి నేర్చుకున్నాను. ఆ అనుభవాల కారణంగా మనుష్యుల స్వభావం నాకు అర్ధం అయ్యింది. తమకే మాత్రం నొప్పి తగలకుండా ఎవరి మీదో తమ భాద్యతలు తోసి పని జరుపుకుంటున్నాం అన్న ఆలోచన, వారిలో ఓ ఇన్పీరియాటిని కలిగిస్తుంది. పని చేస్తున్న వ్యక్తి దగ్గర ఆ ఇన్పీరియారిటి ఎక్కడ బైటపెడుతుందో అన్న భయం వారిలో కలుగుతుంది. తమ అహాన్ని కాపాడుకోవడానికి వారిలో అంతర్లీనంగా ఉండే స్వార్ధం పని చేయడం మొదలెడుతుంది. వారి ఆ మానిప్యులేటివ్ స్వభావం “మాదే పై చేయి” అని చూపించుకోవాలని తాపత్రయపడుతుంది. తమకు లేని శక్తి మరో స్త్రీకి అందునా ఒంటరి స్త్రీకి ఉన్నందుకు అసూయ మొదలవుతుంది. ఆప్టర్ ఆల్ ఓ ఒంటరి మహిళ, మనలాంటివారి మీద ఆధారపడవలసిన మహిళలో తమకు లేని టాలెంట్ లేదా, శక్తి ఉండడం వారు భరించలేకపోతారు. ఆమె పై ఆధిపత్యాన్ని మరో రూపంలో చూపాలని ప్రయత్నిస్తూ ఉంటారు. మా ముందు నువ్వు చిన్నదానివి అని చెప్పుకోవాలని ఆ పని చేయడం ఆమె గొప్ప కాదు తాము ఆమెను చూసి జాలి పడి ఇచ్చిన అవకాశం అనే భావాన్ని నలుగురిలో కలుగజేయాలని ప్రయత్నిసారు. పని చేయించుకున్న తరువాత ఆమెను గౌరవించకపోగా ఆమెను డామినేట్ చేయడానికి ఏ అవకాశాన్ని ఒదులుకోరు. ఆమె పై కంట్రోల్ తీసుకుంటూ పని చేయలేకపోయిన తమ చేతకానితనాన్ని, ఆమె పై కంట్రోల్ రూపంలోకి మార్చుకుని తమ ఆధిపత్యాన్ని నిలుపుకోవాలని ప్రయత్నిస్తూ ఉంటారు. ఇది అందరి విషయంలో జరగదేమో కాని ఒంటరి స్త్రీ విషయంలో ప్రతి ఒక్కరూ చూపించే నైజం మాత్రం ఇదే. ఇది నా జీవితంలో చాలా సందర్భాలలో స్వయంగా అనుభవించిన తరువాత అక్కడ ఎమోషనల్ ఇన్వెస్ట్మెంట్ ఎంత మూర్ఖపు చర్యో నాకు అర్ధం అయి నా పంధా మార్చుకున్నాను.

స్కూలులో, తరువాత కాలేజీలో ఎన్నో ఇతర పనులు చేస్తూ ఉండి చాలా సార్లు కొత్త భాద్యతలను మోసేదాన్ని. కాని సాటి టీచర్లు నేను ఒంటరి స్త్రీని కాబట్టే అలా పనులు పూనుకుని చేస్తున్నాని, ఇంట్లో నాకేం భాద్యతలు ఉండవు కాబట్టి ఆ మాత్రపు పని నేను చేయవలసిందే అంటూ, తాము భాద్యత గల గృహస్తులమని సెల్ప్ గ్లోరిఫై చేసుకుంటూ తమ అసమర్ధతను నిసిగ్గుగా కప్పి పుచ్చుకునే వాళ్లు. పని చేయడం, నేను తప్పించుకోకూడని భాద్యత అన్నట్లుగా ప్రవర్తించేవాళ్ళు. నాకు వారి స్వభావం మొదట్లో అర్ధం అయ్యేది కాదు. కాని ఒక్కసారి తెలిసిన తరువాత వారి చేతకానితనన్ని కప్పిపుచ్చుకోవడానికి నా ఒంటరి స్టేటస్ ను వారు వాడుకోవడం చూసి వారికి బుద్ది చెప్పాలని నిశ్చయించుకున్నాను.

 మన వ్యక్తీకరణ శక్తి, మన వ్యక్తిత్వం, మొహమాటం కోసం కూడా ఎక్కడా రాజీ పడాల్సిన అవసరం లేనప్పుడు వచ్చే శక్తి అనుభవంలోకి వస్తే కానీ అర్ధం కాదు.

నా లాంటి సమస్య ఉన్న చాలా మంది తమ పనులను, పని స్థాయిని తగ్గించుకుని గుంపులో ఒకరిగా కలిసిపోయారు. కాని అలా జీవించడానికి నేను వ్యతిరేకిని. అందుకే ఆ భాద్యతలను మోస్తూనే నన్ను కంట్రోల్ చేయాలనుకునే వారికి వారి స్థాయిని, చేతకానితనాన్ని వేలెత్తి చూపడానికి నేను ఎప్పుడూ జంకలేదు. భాద్యతగా పని చేస్తున్నప్పుడు వెకిలి మాటలు వింటున్న ప్రతి సారి అలా మాట్లాడేవారి చిల్లర బుద్దిని ప్రశ్నించడానికి నేను వెనుకాడలేదు. నాకు ఏవో అవార్డులు, రివార్డులు రావాలన్న కోరికతో నేనే పని చేయను. అలాంటివి నాకు రాకపోవడం నాకో పెద్ద రిలీఫ్. ఎందుకంటే దాని వలన ఎవరికీ లొంగిపని చేయవలసిన అవసరం ఉండదు. ఎవరో నన్నేదో అవార్డుకి రెకమెండ్ చేసారంటే ఆ సాప్ట్ కార్నర్ తో వారి స్వార్ధాన్ని భరించాలి. మరొకరి ప్రాపకంతో జీవించే స్వభావం నాది కాదు. అందువలన మా ఉద్యోగంలో వచ్చే బెనిఫిట్లు, చివరకు మామూలు లీవు సాంక్షన్లు కూడా నాకు ప్రివిలేజ్ రూపంలో ఎప్పుడూ లభించలేదు. అదే నాకు చాలా పెద్ద అదృష్టం అని నేను నమ్ముతాను. మన వ్యక్తీకరణ శక్తి, మన వ్యక్తిత్వం, మొహమాటం కోసం కూడా ఎక్కడా రాజీ పడాల్సిన అవసరం లేనప్పుడు వచ్చే శక్తి అనుభవంలోకి వస్తే కానీ అర్ధం కాదు. సమ్మర్ టి.ఏ.లు, డిపార్టమెంట్ ఇచ్చే చిన్న ప్రోత్సాహకాలు లాంటివి నా వరకు రాకుండా చేసేవారు. లాంగ్ రన్ లో చూసుకుంటే అవి మనల్ని ఏం ఉద్దరించవు. కొంత చిల్లర జీతంలొ జమ అవుతుంది అంతే. డబ్బు అవసరం నాకు బాగా తెలుసు కాన్ని అవసరానికి, ఆశకి తేడా కూడా అంత కన్నా బాగా తెలుసు. అందుకే ఏ పరిస్థితులలోనూ చిల్లరకు చిల్లర కోరికలకూ ఆశపడని వ్యక్తిత్వాన్ని ఆపాదించుకుంటూ పని చేసేదాన్ని.

గాయపడాల్సిన అవసరం ఎందుకు?

అందుకే ఇప్పటికీ ప్రతి చాలెంజింగ్ పనిలో తప్పకుండా పాలు పంచుకుంటాను. కాని నన్ను డిక్టేట్ చేసే అవకాశం మాత్రం ఎవరికీ ఇవ్వను. ఏ ఎమోషనల్ అటాచ్మెంట్, ఎక్స్పెక్టేషన్ లేకుండా పని చేస్తాను. ఆ ప్రాసెస్ లో ఎవరైనా తమ స్వార్ధం కోసం కంట్రోల్ చేయాలని ప్రయత్నిస్తే మాత్రం వారిని ఎదిరించడం నా నైజం. దీని వలన ఒళ్లు దగ్గర పెట్టుకుని, మర్యాదగా నా దగ్గర పని తీసుకుంటారు. పని తరువాత మరో అనవసరపు మాట రాదు. ఒకవేళ వస్తే నేను ఊరుకునే సమస్యా లేదు. అందువలన లోపల తిట్టుకుంటూనే అతి మర్యాదగా నాతో సంబాషిస్తూ పని చేయించుకుంటారు. తరువాత వారి ప్రశంసలు, లేదా వారి స్వార్ధాన్ని చూడడానికి నేను అక్కడ ఉండను. పని అయిపోయిన తరువాత నాతో డైరెక్ట్ గా మాట్లాడే అవకాశం నేను ఎవరికీ ఇవ్వను. ఈ కట్ ధ్రోట్ మెధడ్ వలన చాలా మంది నా లెక్కలేనితనాన్ని, వెనుక తిట్టుకుంటూ ఉంటారు. నిజంగా ప్రశంసించాలనుకునే వ్యక్తులు మనతో పర్సనల్ గా కూడా సంభాషించవచ్చు. కాని వీరికి ఆ పని అయిపోయిన తరువాత తమ ఆధిపత్యాన్ని తిరిగి ప్రదర్శించుకోవాలనే కోరిక మాత్రమే ఉంటుంది. అప్పటి దాకా ఆ పని తమ అవసరం అన్నట్లుగా ప్రవర్తించి తరువాత ఇది నీకొచ్చిన అవకాశంలా ప్రవర్తించాలనే కోరిక నా కట్ ధ్రోట్ మెధడ్ తో తీరక పాపం వారు అవస్త పడుతూ ఉంటారు. మొహమాట పడి వారితో మనం మళ్లీ రిలేట్ అయ్యే ప్రయత్నం చేస్తే ఆ ఆధిపత్య ధోరణి వలన మనసు గాయపడుతుంది. పని చేసి గాయపడిన మనసుతో మిగిలిపోవలసిన అవసరం నాకుందా?

అయినా మళ్ళి అలాంటి మరో పని పడ్డప్పుడు ఠంచనుగా ఫోను నాకే వస్తుంది. అధికార భాషలో కాదు చాలా సౌమ్యంగా, మర్యాదగా రిక్వెస్ట్ చేస్తూ. వారు నన్ను డామినేట్ చేసే అవకాశం నేను ఇచ్చి ఉంటే, ఆ పని కోరుకునే విధానంలో ఎంత చులకన భావం మేళవించి ఇలాంటి సంద్రర్భాలలో సంభాషణ జరుగుతుందో నాకు తెలుసు.

నేను ఉద్యోగం చేసే చోట, పని చేసే ఎన్.జీ.వోలలో నా పని తీరు ఇలాగే ఉంటుంది. పని అవసరం అయినప్పుడు ఫోన్ వస్తుంది. అయిపోయాక ఏదో సాధించిన తృప్తితో వాళ్లు మీటింగులు పెట్టుకుని క్రెడిట్ వాళ్ళే తీసుకునే ప్రయత్నం చేస్తూ ఉంటారు. ఆ రూంలో కూర్చున్న వాళ్ళందరికీ అది ఎవరి పనో అర్ధం అవుతుంది. కాని ఎవరూ పెదవి విప్పరు. నా గురించి తెలిసిన నా దగ్గర మిత్రులు ఇటువంటి సంభాషణలకు, అలాంటి కీర్తి దాహం ఉన్నవారికి నేను ఎంత ప్రాముఖ్యతను ఇస్తానో తెలుసు కాబట్టి నవ్వుకుంటారు. చాలా సందర్భాలలో నా పసక్తే రాకుండా అధికార పక్షంలోని వారు జాగ్రత్త పడతారు.
నేను ఓ టీచర్ని. ఇక ఎన్.జీ.వో లలో ఎవరికో ఏదో మంచి చెయాలని పని చేస్తున్న వ్యక్తిని. ఈ ప్రొఫెషన్లలో ఉంటూ కీర్తి దాహంతో పని చేయడం నాకు చాలా చిల్లరగా అనిపిస్తుంది. పైగా అది తమపై తమకు నమ్మకం, గౌరవం లేని వ్యక్తులు చేసే రాజకీయం అని నా అభిప్రాయం. నా సమక్షంలో ఇతరులు ప్రదర్శించే ఇన్సెక్యూరిటి నాకు అర్ధం అవుతూనే ఉంటుంది. అలాంటి నెగెటివ్ వైబ్స్ మధ్య ఉండడం నాకు ఇష్టం లేదు. అందుకే పని చేసి, ఆ ఫలితాన్ని అనుభవించమని ఇతరులకు వదిలేసి నేను నా ప్రపంచంలోని వెళ్ళిపోతుంటాను. అది చాలా మందికి గర్వంగా లేక్కలేనితనంగా కనిపిస్తూ ఉంటుంది. అది ఆత్మగౌరవాన్ని నిలుపుకోవడం అని నేను నమ్ముతాను.

అమ్మ మెచ్చుకోవాలని, నాన్న గుర్తించాలని, అన్న శెభాష్ అనాలని, కొడుకు ఇన్స్పైర్ అవ్వాలని ఇలాంటి కోరికలు నా జీవితంలో చాలా రోజులు నా నిర్ణయాలను, చర్యలను డామినేట్ చేసేవి. బైట పూర్తి ప్రొఫెషనలిజాన్ని ప్రదర్శిస్తూ ఇంటికి వచ్చి ఈ తీరని కోరికలతో సతమతమయ్యేదాన్ని.

ఇది మన ప్రొఫెషన్ వరకూ బావుంటుంది. కాని ఇదే మన వాళ్ళు, మన కుటుంబీకుల మధ్య కూడా ఆచరించవలసి రావడం మాత్రం బాధిస్తుంది. కాని ఒంటరి స్త్రీకి తన అత్మగౌరవాన్ని నిలుపుకోవడానికి ‘మన’ అనుకునే వ్యక్తుల దగ్గర కూడా అచ్చం ఇలాగే ప్రవర్తించవల్సి వస్తుందన్నది నా జీవితం నాకు నేర్పిన చేదు నిజం. కుటుంబం దగ్గర కూడ ఇలా ప్రొఫెషనల్ గా ప్రవర్తించడం ఏమిటీ అని ఒకప్పుడు నేను చాలా వాదించేదాన్ని. అది నా జీవితంలో తప్పని అవసరంగా మారే దాకా నాకు అర్ధం కాలేదు. కుటుంబం కూడా సమాజంలో భాగమే కదా. ఒక స్థాయి దాటి ఒకరికొకరు అలవాటు అయిన తరువాత భాందవ్యాలు కూడా పలుచన పడిపోతాయి. ప్రతి బంధంలో ప్రయారటిలు అవసరార్ధం, సమయానుకూలంగా మారుతూ ఉంటాయి. అప్పుడు మన సామాజిక, ఆర్ధిక, వైవాహిక స్థితితో మనం ఇతరుల లిస్ట్లో ఎక్కడ ఉంటామో నిర్ణయించబడుతుంది. ఒంటరి స్త్రీ కుటుంబంలో కూడా ఆ ప్రయారిటీ లిస్ట్ లో ఆఖరున చేరుతుంది. పోనీలే వారి లిస్ట్ లో ఉన్నాములే అని సమాధానపడే మనస్థత్వం ఉన్న స్త్రీని నేను కానందువలన మనసుకు సర్ది చెప్పుకోవడం కష్టం అవుతుంది. అంతఃఘర్షణ లోలోపల కుదిపేస్తుంది.

భిక్షకు ప్రసాదానికి తేడా ఉంది!

అమ్మ మెచ్చుకోవాలని, నాన్న గుర్తించాలని, అన్న శెభాష్ అనాలని, కొడుకు ఇన్స్పైర్ అవ్వాలని ఇలాంటి కోరికలు నా జీవితంలో చాలా రోజులు నా నిర్ణయాలను, చర్యలను డామినేట్ చేసేవి. బైట పూర్తి ప్రొఫెషనలిజాన్ని ప్రదర్శిస్తూ ఇంటికి వచ్చి ఈ తీరని కోరికలతో సతమతమయ్యేదాన్ని. పైగా వీరు నా వాళ్లు, నేను ప్రేమిస్తున్న వాళ్లు అంటూ ఓ అర్ధం లేని సెంటిమెంట్ నన్ను చాలా కాలం కట్టిపడేసింది. తిరస్కరణను, లెక్కచెయని తత్వాన్ని, పూర్తిగా నన్ను ఇగ్నోర్ చేసే నైజాన్ని, టేకెన్ ఫర్ గ్రాంటెడ్ మనస్థత్వాన్ని కొంత కాలం భరించేలా చేసింది. ఇదంతా నా పట్ల నా కుటుంబం కావాలని చూపిన వివక్ష కాదు. వారి ప్రయారిటీలు మారాయి అంతే. వారి అవసరాలు, వారి జీవన పంధా, నన్ను వారి లిస్ట్ లో చివరకు తోసేసింది. వాళ్ల లిస్ట్ లో నేను ఉన్నానన్న విషయంతో నేను తృప్తి పడి జీవించాలనే ఓ డిమాండ్ వారి ప్రవర్తనలో ఉండేది. మనవాళ్ళు ప్రేమతో బిక్ష వేసినా దాన్ని ప్రసాదంలా స్వీకరించే స్వభావం నాది కాదు. భిక్షకు ప్రసాదానికి నాకు తేడా స్పష్టంగా తెలుసు. హక్కుగా దొరికే ఆహారం, తప్పక విదిలించే మెతుకులు ఎప్పటికీ ఒకటి అవవు.

మా ఇద్దరు అమ్మమ్మల జీవితాన్ని నెను పరిశీలించడంతో నేర్చుకున్న పాఠాలు నన్ను తీవ్రమైన అశాంతికి గురి చేసాయి. నాకు ఇద్దరు అమ్మమ్మలు. ఒకరు మా అమ్మకు తల్లి, మరొకామె పిన్ని. ఆ తరం నుంచి ఓ రకమైన ఉమ్మడి కుటుంబం కావడంతో వీరిద్దరూ మా యింట్లో అందరికీ ముఖ్యులు. అయితే ఆ ఇద్దరు జీవించిన విధానంలో, పొందిన గౌరవంలో చాలా తేడా ఉంది.

మా పెద్దమ్మమ్మ

మా పెద్ద అమ్మమ్మ పేరు కనకమ్మ. నల్లటి శరీర ఛాయతో మంచి కళగా ఉండేది. మా చిన్నమ్మమ్మ రంగమ్మ. తెల్లగా సూపర్ అందంతో మెరిసిపోతూ ఉండేది. వీరిద్దరి కన్నతండ్రి గురించి నాకు తెలీదు. ఎప్పుడూ ఆయన ప్రసక్తి ఇంట్లో రాలేదు. వీరి అమ్మ సుబ్బమ్మ భర్త లేక, పిల్లల్ని పెంచుకోలేక, ఇద్దరు చిన్న ఆడపిల్లలతో తమ్ముడి ఇంటికి చేరింది. అప్పటికే మా తాతయ్య, మైనేని రామయ్య గారికి వివాహం అయింది. భార్య చనిపోయింది. ఆయనకు ఒక కొడుకు. పేద కుటుంబం. కొంత పొలం మాత్రమే ఉంది. స్వయంగా నాగలి పట్టి వ్యవసాయం చేసుకుంటూ కాయకష్టంతో ఆయన బ్రతికేవాడు. అయన ఇంటికి చేరేటప్పటికి మా అమ్మమ్మలిద్దరూ పసి పిల్లలు. కనకమ్మ పెద్ద మనిషి అయ్యే దాకా ఆయన మరో వివాహం చేసుకోలేదు. కూతురు కనకమ్మ పెద్దదయిన వెంటనే తమ్ముడితో సుబ్బమ్మ పెళ్లి జరిపించి ఆమె భవిష్యత్తుని సురక్షితం చేసింది. మా తాతగారు అమ్మమ్మ కన్నా సుమారు ముప్పై సంవత్సరాలు పెద్దవారు.

అమ్మమ్మకు ఐదుగురు పిల్లలు. పెద్ద కూతురు మా అమ్మ. తరువాత ఓ మావయ్య. తరువాత ఇద్దరు పిన్నులు. చివరలో పుట్టిన కొడుకు సమయంలో అమ్మమ్మ ఆరోగ్యం బావోలేకపోతే, ఆమె మంచం పడితే మా అమ్మ ఆ బిడ్డను పెంచింది. ఆమె పెళ్లి సమయంలో ఆమె కొంగు పట్టుకుని ఆమెతో వచ్చేసాడు అతను. అలా వచ్చినందుకు అన్నగా మా యింటి భాధ్యతలను, చిన్న కొడుకుగా అమ్మమ్మ ఇంటి భాద్యతలను ఈ నాటికీ మోస్తూనే ఉన్నాడు.

మా తాతయ్యలిద్దరూ విడిపోయినప్పుడు ఆ షాక్ కి మా అమ్మమ్మల తల్లి సుబ్బమ్మకు మతి చలించింది. నా తొమ్మిదో తరగతిలో ఆమె అదే పిచ్చి స్థితిలో చనిపోయింది.

చిన్నమ్మమ్మకు మా తాతయ్య తమ్మునితో వివాహం జరిగినా, ఏవో కారణాలతో ఆమె అతని దగ్గరకు వెళ్లలేదు. కారణాలు నాకూ పెద్దగా తెలియవు. అక్క కనకమ్మ దగ్గరే ఉండిపోయింది. మా తాతయ్యలిద్దరూ విడిపోయినప్పుడు ఆ షాక్ కి మా అమ్మమ్మల తల్లి సుబ్బమ్మకు మతి చలించింది. నా తొమ్మిదో తరగతిలో ఆమె అదే పిచ్చి స్థితిలో చనిపోయింది.

అమ్మమ్మలిద్దరూ ఒకే ఇంట్లో ఉండేవారు. మా చిన్నమ్మమ్మ రంగమ్మ పిచ్చ చాకిరీ చేసేది. ఈమెను ఊరంతా రంగప్ప అని పిలిచేవారు. అటు పక్కన అక్కని అప్పా అని పిలవడం అలవాటు. అలా ఈమె మా అందరికీ రంగప్ప అయింది. రంగప్ప నలుగురు మగవాళ్లతో సమానంగా పొలం పని చేసేది. పిండి దంచడం నుంచి మంచం అల్లడం వరకు ఇంటి పనంతా చేసేది. వంట గదిలోకి మాత్రం వేళ్ళేది కాదు. ప్రొద్దున మూడు గంటలకు పాలు తీసుకుని దొంగతనంగా అమ్మడానికి ఒంగోలు నడుచుకుంటూ వెళ్ళేది. అప్పట్లో పెద్ద రైతులు పాలు అమ్మడం తప్పుగా భావించేవాళ్లట. అటు తరువాత పొలానికి వెళ్ళి రాత్రి ఏడు గంటలకు ఇల్లు చేరేది. స్నానం చేసి పెట్టిందేదో తిని నిద్రపోయేది. తొంభై సంవత్సరాల ఆమె జీవితంలో ఆమె చేసినంత పని ఆ ఇంట్లో ఎవరూ చేయలేదు.

పెద్ద అమ్మమ్మ పొలం అజమాయిషీ చూసుకునేది. ఆమె ముందు అనవసరంగా ఓ మాట మాట్లాడడానికి కూడా ఎవరూ నోరు ఎత్తలేకపోయేవారు. ప్రతి ఒక్కరినీ వారి లిమిట్స్ లో ఉంచేది. కూతుర్ల పురుళ్లు అవసరాలు ఆమె ఏ రోజూ వచ్చి కూర్చుని తీర్చలేదు. ఆమె బదులు చిన్నమ్మమ్మే అందరి ఇల్లకూ వెళ్ళేది. ఆమె కూలి చేసుకున్న డబ్బులను కూడా పెద్దమ్మమ్మ సంతానం కోసమే ఖర్చు పెట్టింది. ఆమె కోసమే, ఆమె ఉండబట్టే మేము 2015 దాకా ప్రతి సంవత్సరం ఆ ఊరికి వెళ్ళేవాళ్లం. తరువాత మెల్లిగా ఆమెను మా దగ్గరకు తెచ్చుకున్నాం. కరోనా టైంలో పెద్ద వయసుతో, ఓ సంవత్సరం పాటు మంచంలో ఉండి చిన్నమ్మమ్మ మరణించేదాకా ఆమె కారణంగానే ‘కొప్పోలు’ అనే ఆ ఊరితో మాకు సంబంధం ఉండేది. ఆమెతో ఆ లింకు పూర్తిగా పోయింది.

పట్టుదలగా ఒక్కతే ఓ బర్రెను పెట్టుకుని, ఓ కుండలో అన్నం ఒండుకుంటూ ఒంటరిగానే ఉండేది. ఆ ఇంట ఉండలేని పరిస్థితులు చిన్నమ్మమ్మకు ఎదురైతే మా నాన్నగారు అదే ఊర్లో పక్కన ఓ స్థలం కొని ఓ గుడిసె, దానిని ఆనుకుని ఓ చిన్న గది వేసి ఉంచారు.

మావయ్య పెళ్ళి అయి పరిస్థితులు మారిన తరువాత పెద్ద అమ్మమ్మ కొడుకుతో వేరు పడింది. అప్పటికే మా తాతగారు చనిపోయారు. ఆయన చనిపోయినప్పుడు నేను ఇంటర్ చదువుతున్నాను. అప్పుడు ఆయన వయసు తొంభై పై మాటే అని పక్క ఊర్లనుండి వచ్చిన చుట్టాలు చెప్పారు. ఆయన చనిపోయాక అమ్మమ్మ ఆ పెద్ద ఇంట్లోనే ఓ సగభాగంలో తాను ఉండేది. పక్కన పెద్ద కొడుకు ఆయన పిల్లలు మాట్లాడకపోయినా పట్టుదలగా ఒక్కతే ఓ బర్రెను పెట్టుకుని, ఓ కుండలో అన్నం ఒండుకుంటూ ఒంటరిగానే ఉండేది. ఆ ఇంట ఉండలేని పరిస్థితులు చిన్నమ్మమ్మకు ఎదురైతే మా నాన్నగారు అదే ఊర్లో పక్కన ఓ స్థలం కొని ఓ గుడిసె, దానిని ఆనుకుని ఓ చిన్న గది వేసి ఉంచారు. అదే చోట రంగప్ప అంటే చిన్నమ్మమ్మ ఉండేది. ఆమె దగ్గరికే అందరం వెళ్ళేవాళ్లం. వయసు పై బడిన తరువాత పెద్దమ్మమ్మ కూడా చిన్నమ్మమ్మ ఉండే ఇంటికే వచ్చేసింది. ఆ పాత ఇల్లు పడేయించి ముందు ఉండే కొష్టంలో ఆధునికమైన ఇల్లు కట్టుకున్నారు మా మావయ్య వాళ్ళు.

పెద్దమ్మమ్మ ఏ కూతురింటికీ వచ్చేది కాదు. చిన్నమ్మమ్మ అందరి ఇల్లకు వెళ్ళి వారి అవసరాలకు పని చేస్తూ ఉండేది. అందరికీ చిన్నమ్మమ్మ అంటే ఇష్టం. పెద్దమ్మమ్మ అంటే హడల్. పొలం విషయలు చివరి దాకా పెద్దామే అన్నీ చూసుకునేది. కొంత పొలం అమ్మేయమని, ఆ ఇంట రెండో భాగం మా అన్నకు అంటే ఆమె చిన్న కొడుకుకి అవసరం లేదని మా నాన్న ఆమెతో ఎంతో గొడవ పడేవాడు. ఇష్టం వచ్చినట్లు తిట్టుకునే వాళ్లు. కాని ఆమె తన పంతం మాత్రం వదిలేది కాదు. హైదరాబాదు వస్తే మాకు బావుంటుందని ఎన్ని విధాలుగా చెప్పినా వినేది కాదు. ఒక సారి ఈ విషయంలో నేను అమెతో గొడవ పడ్డాను కూడా. మేము నీ కోసం ఇక రాము అని గట్టిగా చెప్పాను “పోవే పాసుగత్తె. చస్తే మీరే రాక చస్తారా. నేను చావాల్సిందే తప్ప నన్ను ఇక్కడి నుండి ఎవరూ కదల్చలేరు” అని గట్టిగా చెప్పింది. చిన్నమ్మమ్మను తీసుకుని హైదరాబాద్ వచ్చాం. ఓ రోజు రాత్రి నిద్రలో ఒంటరిగా చనిపోయింది పెద్దమ్మమ్మ. ఆమెకు రొజు కూర తీసుకువచ్చే అబ్బాయి ప్రొద్దున ఇంటికి వచ్చి చూస్తే ఆమె మంచం పక్కన పడి ఉంది. ప్రాణం పోయింది. 2012లో ఆమె చనిపోయేటప్పటికి ఆమెకు ఎనభై ఐదు ఏళ్ళు. అప్పుడు పెద్ద కొడుకు వచ్చి మంచం పై ఆమె శవాన్ని మోసుకుంటూ వాళ్లింటికి మర్యాదగా తీసుకుని వెళ్ళాడు.

హైదరాబాదు నుండి వెళ్ళిన మేము మావయ్య కొత్త ఇంటిలోకి మొదటి సారి కాలు పెట్టి అమ్మమ్మ చివరి కార్యక్రమాలు పూర్తి చేసి మళ్ళి చిన్నమ్మమ్మ ఇంటికే వచ్చాం. ఆ తరువాత కార్యక్రమాలు అన్నీ మా నాన్న, అన్నలు చూసుకున్నారు.

ఆమె ఏ రోజూ స్వేచ్చను అనుభవించలేదు. పెద్దమ్మమ్మ లాగా ఆమె తెలివయినది కాదు. పనిలో సంవత్సరాలు గడిపేసింది తప్ప ఆమె తనకోసం అంటూ బతికినదేదీ లేదు.

అంత పంతంగా బతికిన ఆమె అంటే మాకు కొంచెం కోపం ఉండేది. ఎవరి మాట వినదని ఎవరినీ గెలవనీయదని ఆమెపై కోపం. ఆమె పెత్తనం విషయంలో మాత్రం ప్రతి నిర్ణయం తెలివిగా తీసుకునేదని ఆ తరువాత అర్ధం అయింది. మా నాన్న అన్నలు చెప్పినట్లు ఆమె కొన్ని నిర్ణయాలు తీసుకుని ఉంటే ఇప్పుడు ఆ ఊరిలో చెప్పుకోవడానికి మాది అన్నది ఏదీ మాకు మిగిలేది కాదని ఒప్పుకోవల్సి వస్తుంది. చిన్నకొడుకు ఆస్తికి ఆమె బతికినంతకాలం గద్దలా కాపలా కాసింది. తన దగ్గర పెరగలేదని పెద్ద కొడుకు కుటుంబం, మాకేమీ ఒద్దు అని ముందే అనేసే మా నాన్న అన్నల మనస్థత్వం ఆమెకు తెలుసు కాబట్టి తన కొడుకు హక్కు అతనికే చెందాలని ఆమె ఎన్నో తిట్లు, నిరసనను భరించింది.

ఏ కూతురికి కష్టం వచ్చినా ఆమె వెళ్ళి కూతురింట ఉండేది కాదు. అలాంటి ఎమోషన్లు ఆమె ఏ రోజూ ప్రదర్శించలేదు. అందరికీ చిన్నమ్మమ్మ చాకిరీ చేసేది. పెద్దమ్మమ్మ కూడా చిన్నమ్మమ్మపై అధికారిగానే ప్రవర్తించేదని మాకు అనిపిస్తూ ఉండేది. చచ్చిపోయేదాకా పెద్దామె కొడుకు గుమ్మం తొక్కలేదు. ఏ కూతురింటికి వెళ్లలేదు. కాని ఆ పిల్లలు, వారి పిల్లల సంతానానికి చిన్నమ్మమ్మ గాడిద చాకిరీ చేసింది.
చిన్నమ్మమ్మ మరణించిన తీరు నాకు జీవితంలో మరచిపోలేని పాఠాన్ని నేర్పించింది. చివరి రోజుల్లో తనను ఎవరూ చూడరని ఆమె అనుకునేది. చుట్టూ పక్కల వారిలో స్వార్ధం ఆమెను కలిచివేసేది. మా తాతయ్య కుటుంబం ఉన్న ఆ పెద్ద పెంకుటిల్లు కట్టుకునే సమయంలో డబ్బు ఆదా చేయాలని ఆ ఇంటికి తాపీ పని దాకా చిన్నమ్మమ్మ స్వయంగా తన చేతులతో చేసింది అట. చివరకు ఆ ఇంటికి, ఆ ఇంటిలోని వారికి ఆమె ఏమీ కానిదయిపోయింది. ఆ ఇంట్లో అన్నీ అనుభవించి, దాన్ని ఓ ఆస్థిగా చూసే వ్యక్తులు ఆమెతో కనీసం మాట్లాడేవారు కాదు. దానితో ఆమెలో ప్రస్టేషన్ పెరిగిపోయింది. ఆమె పేరున ఉన్న పొలం కోసం కాచుకు కూర్చున్నట్లు ఉండేవారు. ఆ అస్థి అమెకు చెందడానికి మా నాన్నగారు చాలా కష్ట పడ్డారు. ఎన్నో సంవత్సరాలు కోర్టు చుట్టు తిరిగి ఎంతో ఖర్చు చేసి ఆ ఆస్థి ఆమెకు చెందేలా చూసారు. ఆమె భర్తతో విడిగా ఉన్నన్ని రోజులు ఆమె ప్రతి ఒక్క అవసరానికీ అండగా నిలబడ్డారు. కాని ఆమె ఏ రోజూ స్వేచ్చను అనుభవించలేదు. పెద్దమ్మమ్మ లాగా ఆమె తెలివయినది కాదు. పనిలో సంవత్సరాలు గడిపేసింది తప్ప ఆమె తనకోసం అంటూ బతికినదేదీ లేదు. కాని ఎవరి కోసం ఆమె తపన పడిందో ఆ పిల్లలందరూ మంచి సంపాదనపరులై వారి పిల్లలు సంపాదిస్తూ ఆమె చివరి దశలో ఆమెను మా ఇంటికే పరిమితం చేసేశారు. మా అన్న, నాన్నగార్లు ఆమెకు అప్పుడప్పుడూ ఇచ్చే డబ్బును కూడా ఆమె మా పిన్నికి వారి సంతానానికి ఖర్చు చేసేది. ఏం విలువైనది పెట్టింది అన్నది కాదు కాని ఆమె దగ్గర ఏం ఉన్నా అది ఇతరులకే పెట్టేది. కాని ఆమె ఆఖరి రోజుల్లో ఆమెను కనీసం చూడడానికి ఆమెతో గడపడానికి మా పిన్నులకి, మావయ్యలకు తీరిక లేకుండా పోయింది పాపం.

ఆమె చివరి రోజుల్లో చాలా అసంతృప్తితో గడిపేది. చనిపోవడానికి ఐదారు సంవత్సరాలకు ముందు నన్ను చూస్తే మండిపోయేది. నా పై ఏవో పితూరీలు అన్నకు ప్రత్యేకించి చెప్పేది. మా అబ్బాయి విషయంలో నేనెప్పుడు కలగజేసుకున్నా పెద్ద గొడవలోకి అది మారడానికి ఆమె కూడా తన వంతు నిప్పు వేసేది. ఓ సింగిల్ విమెన్ గా నేను బతుకుతున్న విధానం అలా బతకలేకపోయిన ఆమె జీవితాన్ని గుర్తుకు తీసుకువచ్చేదని నాకు అర్ధం అయ్యేది. ఆమెకు కొత్త ప్రదేశాలకు వెళ్లాలని చాలా కోరికగా ఉండేది. నాకు రైల్వే పాస్ ఫెసిలిటీ వచ్చాక ఆమెను నాతో చాలా చోట్ల తిప్పేదాన్ని. మా నాన్నమ్మకు చేయలేదిని ఈమెకు చేయగలిగానని అనిపించేది. కాని చివర్లో నాతో ఓ రకమైన వైరాన్ని ప్రదర్శించేది. చాలా బాధపెట్టేది. కొన్నాళ్ళు ఆమెతో మాట్లాడడం మానేసాను. ఒకే ఇంట్లో ఉండేవాళ్లం. నేను మౌనంగా ఉండేదాన్ని ఆమె విషయంలో. కాని ఆమె మంచంలో పడ్డాక మాత్రం ఆమెను చూస్తే జాలి వేసేది.

మంచంపై పడి ఉన్న రోజుల్లో ఆమెలో తెలియని కోపం ఉండేది. నా జీవితం నాశనమైనది. ఇప్పుడు నాకు ఎవరూ లేరు అని పైకే ప్రకటించేది. ఆమెను పువ్వులా చూసుకుంటున్న అమ్మ మీదే కసిని కోపాన్ని చూపేది. అందరూ బావున్నారు నా పరిస్థితి ఏంటీ అని కుల్లి కుల్లి ఏడిచేది. అప్పుడు కాని నాకు ఆమెలోని బాధ అర్ధం కాలేదు. సంవత్సరాలుగా ఆమెలో దాగి ఉన్న ప్రస్టేషన్, ఎంత చేసినా తనను ఓ వస్తువుగా చూసిన అక్క సంతానం పై కోపం. అందులో మా అమ్మ, అన్న, నాన్న పాత్రధారులు కాకపోయినా తాను పుట్టి పెరిగి చాకిరీ చేసిన ఊరు, మనుషుల నుండి దూరంగా ఇలా పడి ఉండడం ఆమెలో పెద్ద ఓటమిని గుర్తు చెసేవి కాబోలు. తాను చాకిరీ చేసిన ఊరు, పొలం, ఇల్లు అన్నీ గుర్తుకు వచ్చేవి. తన రెక్కల కష్టం అంతా అక్క పిల్లలకే సొంతం అయింది. కాని వారెవ్వరూ తనను పట్టించుకోరు. మా మావయ్య ఆమె చనిపోతుందని కబురు చేసినా రాలేనంత బిజీ. ఆయన పొలం పని చేస్తే కందిపోతాడని ఆయన చేయవలసిన పనిని కూడా చాలా వరకు ఈమే చేసేదట. ఆ మావయ్య తన కన్న తల్లినీ చూసిందేమీ లేదు. కాని పెద్దామె ఈమె అలాగా ఎమోషనల్ డిపెన్డెన్సీ తో బతకలేదు. అమె వేరుగా ఉన్నా అందరినీ ఓ భయంలోనే ఉంచేది. నేనెవ్వరికీ అందుబాటులో లేను అని స్పష్టంగా ఓ గీత గీసి అందులోకి ఎవరినీ రానిచ్చేది కాదు. పడి పడి అందరికీ అన్నీ చేసే చిన్నమ్మమ్మ అంటే అందరికీ చులకనగానే ఉండేది. అది అప్పట్లో ప్రేమ అని అనిపించినా ఆమె చివరి దశలో అది చుట్టూ ఉన్నవారి అవకాశవాదం అని నాకు అర్ధం అయ్యింది.

మా చిన్నమ్మమ్మ గురించి ఇంకొంత ..

చిన్నమ్మమ్మ ప్రాణం పోతుందనగా నేను ఆమె పక్కనే ఉన్నాను. కొట్టుకుని కొట్టుకునీ ఆమె కొన్ని గంటలు ఆయాసపడి పోయింది. ఎవరి కోసమో ఎదురు చూస్తున్నట్లు, ఈ జీవితంలో నాకేమీ దొరకలేదన్న అశాంతి, ఆమె చేయి పట్టుకుని ఆ బాధ చూస్తూ “ఊపిరి వదిలేయ్ అమ్మమ్మా.. ప్లీజ్. నిన్ను చూడడానికి వచ్చేవాళ్ళెవరూ లేరు. నీవు అలా కొట్టుకోకు” అనుకుంటూ నేను పక్కనే కూర్చున్నాను. ఆ సమయంలో కూడా మా పెద్ద అమ్మమ్మ నాకు గుర్తుకు వచ్చింది. ఎవరూ నాకు ఒద్దు అని, ప్రతి ఒక్కరినీ ఉంచవల్సిన చోటే ఉంచి, కఠినాత్మురాలు అని అందరి చేత అనిపించుకుంటూ తనకు దొరికిన జీవితంలో తాను కోరుకున్న విధంగానే బ్రతికి అలాగే ఒంటరిగా చనిపోయింది ఆమె. ఆమె చనిపోయిన తరువాత కూడా ఆమె పట్ల అదే భయం అందరిలో నిలిచిపోయింది. అందరూ కావాలనుకుని, జీవితాన్ని నష్టపోయాను, నేను వీళ్ళందరికీ చాకిరీ చేసి చాలా పోగొట్టుకున్నాను, నా జీవితం ఇదేనా అన్న ప్రస్టేషన్ తో చిన్నమ్మమ్మ చనిపోయింది.

బతికినంతకాలం తాను ఒంటరి స్త్రీనని ఆ ఇంటికి చాకిరీ చేస్తూ ఎవరూ గుర్తించక, ఆమె ఇష్టపడిన వాళ్లు తన పక్కన ఉంటే చాలనుకుని వారందరికీ ఉపయోగపడేలా జీవించినా చిన్నమ్మమ్మ ఆఖరి క్షణాలలో ఆమె కోరుకున్న వాళ్లు ఆమె పక్కన లేరు. పెద్దమ్మమ్మ చనిపోయేదాకా అదే మొండితనంతో జీవించింది. మీ షరతుల మీద నేను బతకను అని స్పష్టంగా చెప్పేది. ఆమె కావాలనుకున్న వాళ్లు ఆమె వద్దకు వెళ్ళేవాళ్ళు. “ఈమె చస్తే ఓ నలుగురన్నా వస్తారా, ఎవరినీ దగ్గరకు రానివ్వదు” అని మేమే అనుకునేవాళ్లం. కాని చిన్న కొడుకు ప్రయోజకత్వం, ఆమె పెద్దతనం వలన చుట్టు పక్కల ఊర్ల నుండి కూడా తరలి వచ్చారు బంధువులు. యజమాని స్థానంలో జీవించి అదే స్థానంలో మరణించింది ఆమె. చచ్చే దాకా పెద్ద కొడుకు కోడలితో మాటల్లేవు. ఆమె చనిపోయాక ఆమె ఇష్టపడే విధంగానే ఆమె చిన్నకొడుకు, ఆమె తమ్ముడయిన మా నాన్న ఆమెను పంపించారు. ఎంతో గౌరవంతో వెళ్ళిపోయింది ఆమె రాయల్ గా ఎవరి చేతికీ చిక్కకుండా.

మా అమ్మమ్మలిద్దరూ చాలా అతి జాగ్రత్తతో ఖర్చు చేస్తూ బతికారు. రెండంటే రెండే చీరలుండేవి వాళ్ళ దగ్గర. కొడుకు పట్టుబట్టి కొత్తవి కొనిచ్చినా మా పెద్దమ్మమ్మ అవి కట్టుకునేది కాదు. ఇలా ఉంటే నలుగురితో ఈ ఇంటికి ఎలా వచ్చేది అని చిన్న కొడుకు అడిగితే వస్తే రా లేకపోతే వద్దు కాని నేనింతే అనేది.

అదే చిన్నకొడుకు, తమ్ముడి దగ్గర అంత గౌరవంగా మా చిన్నమ్మమ్మ వెళ్ళలేకపోయింది. ఎవరి మీదనో కొట్టుకునే మనసును ఆమె మా పెద్దమ్మమ్మలా గట్టిపర్చుకోలేకపోయింది. పడి పడి అందరి దగ్గరకు వెళ్ళి అందరి అవసరాలకు నిలిచేది. కాని ఎవరు ఆమెను గౌరవించారు? కావాలనుకున్నారు? ఆ తమ్ముడూ చిన్నకొడూకే ఆఖరిదాకా ఆమెకు మిగిలారు. వీళ్ళు ఏ సమయంలో నయినా ఆమెతోడుగా నిలిచే మనుష్యులే. ఇది ఆమె గుర్తించి ఇతరుల దగ్గర కొంత గట్టిగా ఉండి అంత ఎమోషనల్ ఇన్వెస్ట్మెంట్ చేయకుండా ఉండవలసింది. ఆ ఎమోషనల్ ఇన్వెస్ట్మెంట్ వ్యర్ధం అని తెలిసే సరికి ఆమె మంచాన పడింది. చేసిన చాకిరీ, జరిగిన దోపిడి వల్ల చివరి రోజుల్లో ప్రశాంతత లేని జీవితాన్ని ఆమె గడిపింది. ఆమె చనిపోయినప్పుడూ పూర్తి కరోనా రోజులు. ఆమెను చూడడానికి రాకపోడానికి అందరికి అదో చక్కని వంక అయింది. ఆమెతో ఏదో సంతకం పెట్టించుకోవడానికి కారు వేసుకుని వచ్చిన మనవ సంతానం ఆమెతో కలిసి ఓ రెండు రోజులు గడపలేకపోయారు. పని అయిపోయిన నిముషమే తిరిగి వెళ్ళిపోయారు. మళ్ళీ వచ్చే అవసరమే పడలేదు. ఆమె చనిపోతే ఇరవై మంది మాత్రమే ఉన్నాం, కరోనా రెస్ట్రిక్షన్. ఊరంతా తరలి రావల్సిన మా చిన్నమ్మమ్మ అలా వెళ్లిపోయింది. నాకు మీరెందుకు చేస్తార్లే అనేది. చివరకు మేం ఏం చేయాలన్నా అనుకూలించని స్థితిలోనే రాలిపోయింది.

విక్టింలా బతకని పెద్దమ్మమ్మ

పెద్దమ్మమ్మకు తనను చివరి దాకా ఎవరు చూస్తారో స్పష్టంగా తెలుసు. ఎవరికి ఎంత చనువు ఇవ్వాలో అంతే ఇచ్చింది. తనను కాదనుకున్న వారిని గుర్తు చేసుకుని బాధపడిందేమో కాని ఎవరినీ దేబిరించలేదు. ప్రేమ కోసం ప్రాకులాడలేదు. ఎవరు భాధ్యత తీసుకుంటారని నమ్మిందో వారు ఎలాంటి పరిస్థితులలో కూడా తనను ఒదలరని ఆమెకు తెలుసు. అయినా వారికీ అతి చనువు ఇవ్వలేదు. తన స్థానాన్ని వదిలి మా ఇంట్లో ఓ మనిషిగా మిగలడానికి ఆమె ఇష్టపడలేదు. అలా చేస్తే తన విలువ తగ్గుతుందని ఆమె అనుకుందేమో. ఒకరకంగా అది నిజం కూడా కావచ్చు. ఎవరినీ ఆమె లెక్క చేయలేదు. ఊరిలో ఎవరైనా డబ్బు విషయంలో మోసం చేయ ప్రయత్నిస్తే, “పొండిరా భడవల్లారా. నా చిన్న కొడుకు జేబు దులిపి పడేసే డబ్బంత కాదు మీరు దోచుకుంటుంది” అని దులపరించి పడేసేది కాని ఎప్పుడూ ఎక్కడా ఎవరి దగ్గరా విక్టింలా బతకలేదు.

మా అమ్మమ్మలిద్దరూ చాలా అతి జాగ్రత్తతో ఖర్చు చేస్తూ బతికారు. రెండంటే రెండే చీరలుండేవి వాళ్ళ దగ్గర. కొడుకు పట్టుబట్టి కొత్తవి కొనిచ్చినా మా పెద్దమ్మమ్మ అవి కట్టుకునేది కాదు. ఆమె పాత చీరలు పీలికలు అయ్యేదాకా అవే కట్టేది. ఇలా ఉంటే నలుగురితో ఈ ఇంటికి ఎలా వచ్చేది అని చిన్న కొడుకు అడిగితే వస్తే రా లేకపోతే వద్దు కాని నేనింతే అనేది. వీలయినంతగా కొడుకు మీద కూడా ఆధారపడకుండా తన అవసరాలు తగ్గించుకుని జీవించి ఎవరి వద్దా ఓ మాట కూడా పడే అవకాశాన్ని ఆమె ఇవ్వకుండా ఉండడం కోసమే ఇంత మొండిగా జీవించిందని నాకు ఇప్పుడు అనిపిస్తూ ఉంటుంది.

ముప్పై సంవత్సరాలు పెద్దయిన భర్తతో ఆమె ఎలా కాపురం చేసిందో లాంటి విషయాలను చర్చించే హక్కు, అధికారం మనకు లేవు. కాని ఆమెకున్న నిరాశలు, ఓటమిలు ఆమెకు ఉండే ఉంటాయని అయినా దొరికిన ఆ జీవితంలో కూడా ప్రతి చోట తన పై స్థానాన్ని నిలుపుకుంటూనే ఆమె జీవించిందని ఇప్పుడు నాకు అర్ధం అవుతుంది . ఎవరికీ తల వంచలేదు. కారణం ఆమె వివాహిత, పైగా తల్లి అనే అధికారంలో ఉన్న స్త్రీ.

కాని చిన్నమ్మమ్మ మరొకరి ఇంట జీవితాంతం పడి ఉంది. తనది అంటూ ఓ ఇల్లు సమకూర్చుకోవాలన్నది మరచిపోయి జీవించింది. పెద్దమ్మమ్మ కన్నా పది రెట్లు ఆ ఇంటికి చాకిరి చేసింది. ఏ కూతురికి అవసరం వచ్చినా ఆ ఇంటికి పరుగెత్తుకు వెళ్లి వాలేది. వారి పక్కన అండగా నిలబడేది. తెలివైన వ్యక్తికాదు కాని ఒళ్లు దాచుకోని వ్యక్తి. మా అమ్మకు పిన్నులకు పరిచయ మయిన వారు ఆమె వారి పిన్ని అని ఎప్పుడూ అనుకోలేదు. అందరూ ఆమెను మా సొంత అమ్మమ్మ అనే అనుకునే వాళ్ళు. కాని చివరి రోజుల్లో భరించలేనంత ఇన్సెక్యూరిటితో ఆమె నైజం మారిపోయింది. అసహనంతో, అసూయతో, విరక్తితో బాధతో కొట్టుకుని కొట్టుకుని ప్రాణం విడిచింది.

ఆమె ఎవరికి మేలు చేయలేదు? ఒంటరి స్త్రీగా బిడ్డతో నిలిచి ఉన్న నాకు అండగా నిలబడింది. నా బిడ్డను తాను కోర్టు ద్వారా దత్తత తీసుకుని ఆ బిడ్డ మీద అన్ని అధికారాలు మా కుటుంబానికి మాత్రమే సొంతమవడానికి పనికి వచ్చింది ఆమె సింగిల్ స్టేటస్సే. ఈ ఆలోచన మా అన్నదే అయినా, దానికి ఒప్పుకుని తనకు తలకొరివి పెట్టడానికి నా బిడ్డను దత్తత తీసుకుంటున్నానని కోర్టులో అంగీకరించి నాకు అతి పెద్ద సమస్య నుండి విముక్తిని కలిగించింది ఈ చిన్నమ్మమ్మే. ఇలాంటి ఎన్నో అవసరాలకు మా కుటుంబంలో మూడవ తరం వాళ్లం ఆమె సహాయం పొంది ఉన్నాం. అయినా ఆమె జీవితం ఎందుకు ప్రశాంతంగా సాగలేదు?

ఎవరేమి ఇచ్చారు?

మనిషిలోని స్వార్ధం, అవసరంలో ఉన్న మనిషి భాద్యతను ఒదిలించుకోవడానికి కొన్ని కారణాలను వెతుక్కుంటుంది. అందులో ఒకటి ఆమె మాకు సొంత తల్లి కాదు అన్నది. అది మా కుటుంబంలో ప్రతి ఒక్కరూ పట్టుకున్నారు. తరువాత ఆమె మాకు ఆస్థి ఇవ్వట్లేదు. అన్నది మరో సంగతి. అసలు ఈ ఆస్థి పుట్టుపూర్వోత్రాలు ఏంటీ? ఎవరు దీనికి నిజమైన హక్కుదారులు లాంటి విషయాలను లోతుగా చర్చించడం ఎవరికీ ఇష్టం లేదు. ఆమె మాకు ఏం ఇచ్చింది? కొన్ని అరటికాయలు, దోసకాయలు తప్ప ఆమె నుండి మాకేమి లభించింది? ఎవరికి ఆమె ఎక్కువగా చేసిందో వాళ్లే ఆమెను చూడాలి అని అందరూ అమెను వదిలేసారు. అనుబంధాలు, భాద్యతలు అన్నీ ఇచ్చి పుచ్చుకోవడంపైనే ఆధారపడతాయి.

పోని పెద్దమ్మమ్మ భాద్యతను ఎవరైనా మోసారా. అదీ లేదు. కాని ఈమె దగ్గరకు వచ్చేసరికి అందరికీ ఈమెను పట్టించుకోకుండా ఉండడానికి కారణాలు ఉన్నాయి. అందరికీ ఈమె ఆస్థి పై హక్కు అనిపించేది. ఇదే ఆశను పెద్దమ్మమ్మ విషయంలో వీళ్లు ప్రకటించి ఉంటే ఆమె పాడే మీద నుండి లేచి కర్ర తీసుకుని మరో ఒకొక్కరినీ బాది ఉండేది.

ఆఖరి దశలో ఉన్న చిన్నమ్మమ్మతో ఓ రోజు, ఓ పూట గడపడానికి వేళ్లలేనంతగా ఎవరి కారణాలు వారికున్నాయి. చుట్టూ ఉన్న వారిలో ప్రబలిన స్వార్ధాన్ని చూసిన మా అన్నయ్య నా కొడుకుతో కాకుండా తానే ఆమెకు తల కొరివి పెట్టి ఆమెను ఈ లోకం నుండి విముక్తిరాలిని చేసారు. పైగా ఈ నిర్ణయం తీసుకుంటూ జనాల ఏడుపు నాతో పోతే సరిపోతుంది. ఇక నా తరువాతి తరం బిడ్డలపై కూడా అది పాకడం ఇష్టం లేదు అంటూ నా కొడుకును కొందరి ఏడుపుల నుండి ప్రత్యక్షంగా రక్షించాడు.

చిన్న అమ్మమ్మ తెలివిగా తన జీవితాన్ని తాను నిర్మించుకుని అందరికీ అవేలబుల్ గా ఉండకుండా ఎవరిని ఉంచవలసిన గీతలో ఉంచలేకపోవడానికి నేను ఒంటరి స్త్రీని అన్న ఇన్సెక్యూరిటి ఆమెలో ఉండడమే ప్రధాన కారణం. పెద్దమ్మమ్మకున్న మానసిక స్థైర్యం ఆమెలో లేకపోవడానికి ఆమెలో ఈ ఒంటరిదాన్ని అన్న భావమే ప్రధాన కారణం. ఆమె మంచితనం అందరికీ ఉపయోగపడినా, ఉపయోగించుకున్న వారందరూ ఆమె సింగిల్ స్టేటస్ ని చూస్తూ ఉపయోగించుకున్నారు. అమె అంత భాద్యతగా ఉండడం ఆమె అవసరం అని నిశ్చయించేసుకున్నారు. ఆ అవకాశం వారందరికీ మా చిన్నమ్మమ్మే ఇచ్చింది.

చిన్నమ్మమ్మ ఆఖరి క్షణాలు నాకు ప్రతి రాత్రి గుర్తుకు వస్తూ ఉంటాయి. మా చిన్నమ్మమ్మ అన్ని సందర్భాలలో అంత నిస్వార్ధంగా నిలబడకపోయి ఉంటే నేను ఎంతో స్ట్రగుల్ అయ్యేదాన్ని.

పెద్దామెకు తన పిల్లల మనస్థత్వాలు, వారిలో వచ్చే మార్పులు అన్నీ తెలుసు. వాళ్ళ ముందు తల దించుకుని, ప్రేమ పేరుతో అసహాయురాలిగా ఆమె బతకలేదు. ఎవరికేమి సమస్యలున్నా అవి మీ జీవితాలు, మీ సమస్యలు అన్నట్లుగానే ఉండేది అమె ప్రవర్తన. ఎవరికి ఎంత ఇవ్వాలో అంతే ఇచ్చింది. అది డబ్బు కావచ్చు, ప్రాధాన్యత కావచ్చు. దాని వలన ఆమె ఎంతో మానసిక బాధను తప్పించుకుంది. ఆమెకంటే ముందే అందరి వద్దకు పరుగెత్తుకుంటూ వెళ్ళే చిన్నమ్మమ్మ శ్రమకు ఎవరు మాత్రం ఏం గౌరవం ఇచ్చారు? పైగా పెంచుకున్న ఎమోషనల్ ఇన్వాల్మెంట్ తో తనను తాను, చివర్లో తన మంచి మనసును కూడా ఆమె పోగొట్టుకుంది.

చిన్నమ్మమ్మ ఆఖరి క్షణాలు నాకు ప్రతి రాత్రి గుర్తుకు వస్తూ ఉంటాయి. మా చిన్నమ్మమ్మ అన్ని సందర్భాలలో అంత నిస్వార్ధంగా నిలబడకపోయి ఉంటే నేను ఎంతో స్ట్రగుల్ అయ్యేదాన్ని. ఆమె చాలా సార్లు మా అందరినీ ఆదుకుంది. కాని అందుకోవలసినంత గౌరవాన్ని అందరినుండి అందుకోలేకపోయింది. ఈ జీవితాలను చూసాక నాకు అర్ధం అయింది ప్రొఫెషనల్ అప్రోచ్ కుటుంబ బంధాలలోనూ అవసరం అని.

తనకు ఏం కావాలో, కొంత నిర్ణయించుకుని, మనుష్యులకు అంత బేషరతుగా తలవంచకుండా ఉంటే మా చిన్నమ్మమ్మ జీవితం మరోలా ఉండేది. ముఖంగా ఒంటరి స్త్రీగా ఆమెకు అదే బలం అయ్యి ఉండేది. కాని ఆ శక్తి, ఆమె తన తొంభై రెండేళ్ళ జీవితంలోనూ సమకూర్చుకోలేకపోయింది. అందరికీ ఉపయోగపడి ఎవరికీ ఆమె అవసరం లేక ఆమె వెళ్లిపోయింది. పెద్దమ్మమ్మ ఎవరిని ఎక్కడుంచాలో అక్కడే ఉంచింది. తన భాద్యత తీసుకుంటారనుకున్న తమ్ముడూ, చిన్నకొడుకుని కూడా వారి పరిధి దాటనివ్వలేదు. వారి ప్రపంచంలోకి ఆమె వెళ్లాలనుకోలేదు. ఆ తమ్ముడికి, కొడుకుకి ఆమె వలనే పెద్ద మేలు జరిగింది. ఆమె ఎంత కంట్రోల్ లో అందరినీ ఉంచిందంటే, నీ ఆస్థి మాకు ఇవ్వు. దాని పట్ల నిర్ణయధికారం మాకివ్వు అని ఆమెను భాధ్యతల నుండి తప్పించాలని ఆమె తమ్ముడు, చిన్న కొడుకు కోరినా ఆమె వాళ్లకు ఆ అధికారాన్ని చివరి దాకా ఇవ్వలేదు. ఇస్తే, చిన్న కొడుకుకి హక్కుగా రావలసింది రాకుండా ఆగి పోతుందని ఆమె ఒంటరిగానే పోరాడింది. తనకు తోచినట్లు అందరికీ మేలు చేసింది. తను నిర్ణయించుకున్నట్లుగానే వెళ్ళిపోయింది.

చిన్నమ్మమ్మ ప్రతి ఒక్కరి నిర్ణయాలకు తలవంచుతూ, అందరినీ గౌరవిస్తూ, అందరి చేతిలో తన జీవితాన్ని ఉంచుతూ, అందరూ కావాలనుకుంటూ, ఎవరినీ వదులుకోలేక, ఎవరికీ సొంతం కాలేక నలిగిపోయింది. పెద్దమ్మమ్మ ఉన్నంత గట్టిగా ఆమె చివర్లో ఉండి ఉంటే కొంత కాలం ఇంకా జీవించి ఉండేది. దర్జాగా చనిపోయి ఉండేది. ఆమెలోని ఆ మానసికంగా మరొకరిపై ఆధారపడే తత్వమే ఆమెకు చివర్లో నరకం చూపించింది.

ఈ రోజుకూ మా అమ్మమ్మలు గుర్తుకు వచ్చినప్పుడు పెద్దామె చుట్ట పొగ గుప్పు గుప్పు మని వదులుతో తన నులక మంచంపై తన చేతి కర్రను పక్కన పెట్టుకుని తనదైన స్టైల్ తో కూర్చోవడం గుర్తుకు వస్తుంది.

నాలో మా ఇద్దరి అమ్మమ్మల లక్షణాలు ఉన్నాయి. ఎవరికయినా ఏదో ఆపద వచ్చిందంటే దూసుకుపోయి పిల్చినా పిలవకపోయినా నిలబడడం నా నైజం. ఇక్కడ నేను పెట్టుకున్న కొన్ని విలువలు నన్ను ఆడిస్తాయి. అలా చేయడం వలన నన్ను పట్టించుకోవలసిన అవసరమే లేదని ఇంట్లో నాకే విలువ లేకుండా చేసిన సంఘటనల అనుభవం నాకు తరువాత చాలా నేర్పింది. కుటుంబంతో మనం నిలబడాలి కాని అది మన విలువ తగ్గించుకుంటూ కాదు. అనవసరమైన ఎమోషనల్ అటాచ్మెంట్ తో జీవిస్తే నా ముగింపు కూడా మా చిన్నమ్మమ్మదే అవుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండాలంటే నేను మా పెద్దమ్మమ్మ జీవించిన విధంగానే బతకాలి. నా జీవిత నిర్ణయాలను నా చేతిలోనే ఉంచుకోవాలి, ఒంటరిగా చస్తానేమో అన్న బాధ కన్నా, చచ్చేటప్పుడు ఎన్ని రిగ్రెట్స్ తో చస్తానో అన్న ఆలోచన నాలో పెరగడం మొదలయ్యింది. మనల్ని అందరూ వాడుకుని ఒంటరిని చేశారన్న భావం మనలను లోలోన తినేస్తుంది. అది మా చిన్నమ్మమ్మ విషయంలో గమనించాను. దాని కన్నా అందరం మన మన పరిధులలో జీవించి దాని ద్వారా వచ్చే కష్ట నష్టాలను భరించడానికి సిద్దపడాలని మా పెద్ద అమ్మమ్మ జీవితం నాకు నేర్పింది. అందుకే ఇంటి వ్యక్తులతో కూడా అదే ప్రొఫెషనల్ అప్రోచ్ నా లాంటి ఒంటరి స్త్రీలకు అవసరం అని నమ్మి ఆ విధంగా నన్ను నేను మార్చుకుంటూ వెళుతున్నాను.

ఈ రోజుకూ మా అమ్మమ్మలు గుర్తుకు వచ్చినప్పుడు పెద్దామె చుట్ట పొగ గుప్పు గుప్పు మని వదులుతో తన నులక మంచంపై తన చేతి కర్రను పక్కన పెట్టుకుని తనదైన స్టైల్ తో కూర్చోవడం గుర్తుకు వస్తుంది. ఊపిరి వదలడానికి బక్క పలచన అయిన శరీరంతో ఎగిసి పడే ఎండిపోయిన గుండేతో నోరంతా తెరిచి నరకం చూస్తూన్న మా చిన్నమ్మమ్మ ఆఖరి ఘడియలు గుర్తుకు వస్తాయి. నేను ఎవరిలా జీవించాలో నిర్ణయించుకోవడానికి ఈ రెండు జ్ఞాపకాలు చాలు.

రచయిత్రి పి. జ్యోతి హిందీ ఉపన్యాసకులు. చక్కటి సమీక్షకురాలు. హైదరాబాద్ లో పుస్తకాల పట్ల అభిరుచి పెంచడంలో విశేషంగా కృషి చేస్తున్న spreading Lights నిర్వాహకురాలు కూడా. పుస్తకం, సినిమా తనకు రెండు కళ్ళు. ప్రపంచానికి గవాక్షాలు. ఇటీవలే వీరు రచించన దిలీప్ కుమార్ సినిమాల సమగ్ర పరిచయ పుస్తకం కోసం ఈ లింక్ క్లిక్ చేసి తెప్పించుకోవచ్చు. కాగా, తెలుపు కోసం రాస్తున్న ఈ శీర్షికలో తాను మొదటిసారిగా అంతర్ముఖంలోకి చూసుకుంటున్నారు. జీవితాన్నే పుస్తకంగా, అనుభవాలనే చలన చిత్రాలుగా ఎంచి సూటిగా తన జ్ఞాపకాలను నిర్మొహమాటంగా పంచుకుంటున్నారు. చదివితే మీరు ఆలోచనల్లో పడతారు.

చదవండి…ఈ శీర్షికలో మొదటి వ్యాసం మనసు పొరల్లో. రెండో వారం చిన్ననాటి చిరుతిళ్లు. మూడో వారం చిన్ననాటి సంగతులు. నాలుగో వారం పంచుకోవడంలో అనందం. ఐదో వారం ఒంగోలు గిత్తలు ….మా తాత. ఆరో వారం ‘చందమామ’తో మొదలు.  ఏడో వారం ఎవరు రౌడీలు? ఎవరు మర్యాదస్తులు??. ఎనిమిదో వారం నాకు తెలిసిన స్త్రీ వాది – My First Feminist. తొమ్మిదో వారం ఆ మూమెంట్ గోదావరి లాంటిదే. పదోవారం నేను వెతుకుతుంది గురు దత్ లాంటి స్పందించే హృదయాన్ని. పదకొండో వారం అవును. నా మేని ఛాయ నలుపు. పన్నెండో వారం ఇప్పుడు నేను ఎవరికీ కొరకరాని కొయ్యను. పదమూడో వారం ఆయన లేని లోటు బాధిస్తోంది.  పద్నాలుగో వారం శుభకార్యాల్లో ఒంటరి స్త్రీలు. పదిహేనో వారం అవును. దేశాన్ని ఉద్దరిస్తోంది మేమే. పదిహేనో వారం మోసమా – దురదృష్టమా? 16 వ వారం మరోసారి భార్యగా. 17 వ వారం నాకు తోడుగా నీడగా ఉన్నవి పుస్తకాలే. 18 వ వారం నా ఇల్లు. మీరు చదువుతున్నది 19 వ వారం జ్ఞాపకాలు.