నాకు తెలిసిన స్త్రీ వాది – My First Feminist – పి. జ్యోతి ‘మనసు పొరల్లో…’

నేను గమనిస్తున్న స్త్రీ వాదం భిన్నంగా ఉంది. కానీ, నా జీవితంలో వివిధ సందర్భాలలో నేను చూసిన కుటుంబ స్త్రీల నుండి మాత్రమే నేను చాలా నేర్చుకున్నాను. వాళ్ళు చదువుకున్న వాళ్ళూ కారు. వారి జీవితాలను వారి పంధాలో జీవించారు. కాని వాళ్ళ నుండే నేను ఎలా ఉండాలో ఎలా ఉండకూడదో కూడా చూసి నేర్చుకున్నాను. ముఖ్యంగా నాకు తెలిసిన మొదటి స్త్రీ వాది మా నాన్నమ్మ.

పి.జ్యోతి

స్త్రీ స్వాతంత్ర్యం నేపథ్యంలో నేనెప్పుడు ఒక రకమైన సంఘర్షణతో కూడిన జీవితాన్నే గడిపాను. కుటుంబంలో చాలా వరకు నేను మొండిదాన్నని, ఎవరి మాటా లక్ష్యపెట్టనని కొన్ని అపోహలున్నాయి. నా అతి పెద్ద బలహీనత నా నిజాయితే. ఒక విషయం పట్ల అయిష్టత ఏర్పడితే దాన్ని అప్పటికప్పుడు చూపించడం నా అలవాటు. అది నా మాట రూపంలోనూ, చేతల రూపంలోనూ కనిపిస్తూ ఉండేది. అది నా అహంకారమని మా కుటుంబమే ఒక అభిప్రాయానికి వచ్చాక ఆ వ్యక్తీకరణ చాలా ఎమోషనల్ గా మారేది. కారణం నా అనుకున్న వాళ్ళు కూడా నన్ను అర్ధం చేసుకోవట్లేదని, వాళ్లకి నా భావాలపట్ల ఓ లెక్కలేని తనం ఉన్నదనే నిజాన్ని భరించలేని నా కోపం. నా ప్రశ్నలలో ఒక నిజాయితీ ఉన్నా, మన వాళ్ళ మధ్య కూడా నిజాయితీ పనికి రాదని అర్ధం అవడానికి సగం జీవితం గడిచిపోయింది.

 సాధించినది ఇప్పటికీ అదొక్కటి…

తమకు కావలసినవి చాలా తెలివిగా లౌక్యంతో పొందుతూ తాము అనుకున్నట్లుగానే బ్రతుకుతున్న వాళ్ళు కూడా నేను బిగ్గరగా నా హక్కుల గురించో, అభిప్రాయాల ప్రసక్తి వచ్చినప్పుడో నా ఆలోచనలను వ్యక్తీకరించినప్పుడు నా పద్దతే తప్పని అందరూ అనడం నాకు ఎప్పటి కప్పుడు ఈ ప్రపంచం పట్ల ఒక రకమైన ఆశ్చర్యాన్ని కలుగజేసేది. కాని ఇప్పుడు నన్ను చూసి నేను చాలా గర్వపడతాను. ఇన్ని ఒత్తిడుల మధ్య కూడా నేను లౌక్యం పేరుతో మోసం నేర్చుకోవలసిన అవసరం లేకుండానే నాదైన ప్రపంచంలోకి చేరుకోగలిగాను. మనకు కావలసినవి చేయి జాచి పొందడం, ఇష్టమైనవి ఇష్టం అని, లేనివి నచ్చలేదని చెప్పడంలో ఎంత స్వచ్చత ఉంటుందో నాకు అనుభవపూర్వకంగా తెలుసు. లౌక్యం పేరుతో మోసం చేసుకుంటూ ప్రతి నిముషం మానిప్యులేట్ చేసుకుంటూ జీవించేవాళ్లు ఎంత మంది మనసులో స్థానం పొందుతున్నారో నాకు తెలీదు కాని, నన్ను నేను ఒక్క క్షణం కూడా అలాంటి పాత్రలో ఊహించుకోలేను. ఎవరేం అనుకున్నా నా మనసులో ఉన్నది కుండ బద్దలు కొట్టీనట్లు చెప్పి నా దారిలో జీవించడంలో ఓ స్వేచ్చ ఉంది. నేను నా జీవితంలో సాధించినది ఇప్పటికీ అదొక్కటే.

ఆమె బ్రతికి ఉన్న రోజుల్లో ఆమెను నేను అర్ధం చేసుకునే ప్రయత్నం చేయలేదు. నా జీవితంలో సమస్యలు మొదలయిన తరువాత కాని ఆమె నాకు అర్ధం కాలేదు.

స్త్రీ వాదం గురించి చాలా మంది, చాలా చెబుతారు. కాని ఆ వర్గంలో కూడా నేను కలవలేను. అవన్నీ వితండవాదాలుగా అనిపిస్తాయి నాకు. స్త్రీ వాదం పేరుతో జరిగే షోల వెనుక చాలా హిపోక్రసి ఉంటుంది. అక్కడ కూడా నాకు స్వచ్చత కనిపించలేదు. నేను కోరుకునే స్త్రీ వాదం స్త్రీలకు వారి జీవితాలను వారు సహేతుకంగా, ఆదర్శంగా, గౌరవప్రదంగా మరల్చుకోవడానికి సహాయపడాలి. కాని ఇప్పుడు నేను గమనిస్తున్న స్త్రీ వాదం దానికి భిన్నంగా ఉంది. నా జీవితంలో వివిధ సందర్భాలలో నేను చూసిన కుటుంబ స్త్రీల నుండి మాత్రమే నేను చాలా నేర్చుకున్నాను. వాళ్ళు చదువుకున్న వాళ్ళూ కారు. వారి జీవితాలను వారి పంధాలో జీవించారు. కాని వాళ్ళ నుండే నేను ఎలా ఉండాలో ఎలా ఉండకూడదో కూడా చూసి నేర్చుకున్నాను.

ఈ సందర్భంలో మా నాన్నమ్మ గురించి ఇక్కడ చెప్పాలి. మంచి రంగుతో పెద్ద జుట్టూతో కాస్త పొట్టిగా ఉన్న ఆమె నాకు ఇరవై మూడేళ్ళు వచ్చే వరకు బ్రతికే ఉంది. చివర్లో ఆమె తన జుట్టూ పెరగనిచ్చేది కాదు. తనే జుట్టు చెవుల దాకా కత్తిరించుకునేది. సాదా సీదాగా తన జీవితంలో రోజులన్నీ గడిపేసింది ఆమె. ఆమె బ్రతికి ఉన్న రోజుల్లో ఆమెను నేను అర్ధం చేసుకునే ప్రయత్నం చేయలేదు. నా జీవితంలో సమస్యలు మొదలయిన తరువాత కాని ఆమె నాకు అర్ధం కాలేదు.

ఒకే ఒక్క కోరిక కోరిందంట!

పన్నేండేళ్ళ వయసులో అనుకుంటా లేదా పదమూడేళ్ళకి కావచ్చు చదువుకుంటానని గోల చేస్తున్న ఆమె పెళ్ళి తన కన్నా పెద్ద వయసున్న వ్యక్తితో జరిగింది. మొదటి భార్య పోయిన తరువాత ఈమెని వివాహం చేసుకున్నారు మా తాతగారు. మా నాన్న కడుపులో ఉన్నప్పుడే ఆయన కూడా మరణించారు. అప్పట్లో వితంతువు అంటే జాకెట్టూ లేకుండా వంట గదిలో ఓ మూల పడి ఉండేదట. ఆమెను చూడడానికి మ అమ్మకు నాన్నగారు, అంటే నాన్నమ్మకు అన్నగారు అమె ఊరు వెళ్ళినప్పుడు, చంటి బిడ్డగా నేల మీద పాకుతున్న మా నాన్న, అ పక్క చీకట్లో ముఢుచుకుని కూర్చున్న ఆమె ఇంట్లో కనిపించారట. అక్కడ ఆమెకు జరుగుబాటు సరిగ్గా లేదని తన ఇంటికి అన్నగా భాద్యతతో ఆమెను, ఆమె బిడ్డను తీసుకొచ్చారు మా తాతగారు. ఇంటికి వచ్చేముందు ఆమె అన్నను ఒకే కోరిక కోరిందంట. అన్నా నేను జాకెట్టూ వేసుకుంటాను అని. అదో పెద్ద విషయం కాదని అలాగే వేసుకుందువు రా అని ఆమెను తన ఇంటికి తెచ్చుకున్నారు మా తాతగారు. అంటే అమ్మ నాన్నగారు. అటు తరువాత ఆమె అత్తింటి మొహం చూడలేదు. అక్కడి వాళ్ళతో ఇవ్వవలసినది ఇవ్వం అంటూ కొన్ని గొడవలు జరిగినా ఈమె వెను తిరిగి చూడలేదు. ఆ జాకెట్టు వేసుకుని గౌరవంగా తిరగడం ఆమెకు అన్నిటి కన్నా చాలా ముఖ్యం అనిపించింది.

ఇప్పుడు జాకెట్ల పేరుతో స్పాగెటీలను చూసినా అవి వేసుకున్న వారిపై జాలి కలుగుతుంది తప్ప అదో గొప్పగా అనిపించదు.

నేను పెరిగి పెద్దయి అతి పెద్ద సర్కిల్లలోకి వచ్చాక చూట్టూ ఉన్న స్త్రీలలో ఈ జాకెట్టు సైజు తగ్గిపోతూ ఉండడం చూసాను. ఆ ఆధునిక వేషధారణకు ప్రభావితమయ్యే వాతావరణంలోనే నా యవ్వనపు రోజులను గడిపాను. కాని ఎప్పుడు కూడా కొంచెం బ్లౌజు సైజు తగ్గించాలన్నా నాన్నమ్మ చేసిన యుద్దమే గుర్తుకు వస్తూ ఉంటుంది. ఈ విషయం ఎప్పుడో చిన్నప్పుడు మా అమ్మ చెప్పగా విన్నాను. అది నాకు ఎంతగా మనసులో హత్తుకుపోయిందంటే ఆ తరువాత నా వస్తధారణను ఎటువంటి ఆకర్షణలు కూడా ప్రభావితం చేయలేకపోయాయి. ఎప్పుడైనా మరొకరిలా ఉండాలనే ఆలోచన టీనేజ్ లో ఓ నిముషం అనిపించినా వెంటనే మనసులోనే సిగ్గనిపించేది. ఏదో పెద్ద తప్పుడు ఆలోచన చేస్తున్నాననే ఫీలింగ్ కలిగేది. మా నాన్నమ్మ కున్న డిసిప్లిన్ నాకు లేదేంటీ అని నన్ను నేను సరి చేసుకునే దాన్ని. ఇప్పుడు జాకెట్ల పేరుతో స్పాగెటీలను చూసినా అవి వేసుకున్న వారిపై జాలి కలుగుతుంది తప్ప అదో గొప్పగా అనిపించదు. ఒకప్పటి స్త్రీలు పూర్తిగా బట్టలు కప్పుకోవడానికి చేసిన ఒంటరి పోరాటం గురించి వీరికి తెలియనందుకు ఆ నిముషంలో కలిగే జాలి అంతే.

ఆమె పూజించే బాల కృష్ణుడు

తనదంటూ ఇల్లు లేక అన్న ఇంట్లో కొడుకుని పెంచుకుని ఆ అన్న కూతురినే కోడలిగా చేసుకుని తరువాత కొడుకింటికి మారిందామె. ఆమె జీవితంలో ఎప్పుడూ నా అన్నదేమీ లేకుండానే జీవించింది. అత్తగా కొన్నాళ్ళు కోడలిని సాధించిందని అప్పుడప్పుడు చెప్పుకున్నా, నాకు తెలిసినంత వరకు, నాకు ఉహ వచ్చేసరికి ఆమె చాలా విషయాలలో మౌనంగా ఉండేది. కొన్ని విషయాలు తనవి సాగకపోతే అలిగేది.

రైల్వే క్వార్టర్ లో మా ఇల్లు పై పోర్షనులో ఉండేది. ఇంటి గుమ్మం నుండి మేడ మీదకు వెళ్ళడానికి మెట్లు ఉండేవి. ఆ మెట్ళ మధ్య టెర్రస్ మీదకు వెళ్ళే గుమ్మం లో ఉన్న కాస్త స్థలంలో ఆమె మంచం వేసుకునేది. ఎక్కువగా అక్కడే పడుకునేది. అక్కడే ఓ చిన్న పీట మీద ఓ దేవుని పటం. ఓ చిన్న బాల కృష్ణుని బొమ్మ ఆ బొమ్మ ముందు ఓ చిన్న ప్లేటు, అందులో చిటికెడు చక్కెర. అది ఆ దేవుడికి ఆమె పెట్టుకునే ప్రసాదం. ఆమె అలిగి పడుకున్నా ఆ జాగాలోనే. ఆమె దేవుడి పూజ చేసినా అక్కడే. ఆమెకు పూజ ఎలా చేయాలో తెలిసేది కాదు. ఏదో కళ్ళు మూసుకుని కాసేపు కూర్చునేది. దేవుడిని నమ్మని తన కోడుకు ఇంట్లో ఆమె చేసిన తిరుగుబాటు ఆ పూజలు తప్ప ఓ మంత్రం, ఓ శ్లోకం ఆమెకు వచ్చినది లేదు.

ఎక్కువగా నన్ను తన పక్కన కూర్చో బెట్టుకునేది ఆమె. మా ఇంట్లో ఆ తరం వారిలో నన్ను పక్కన పెట్టుకుని ఎప్పుడూ వీలయినంతగా గడపాలని కోరినది ఆమె ఒక్కతే. ఆమెకు ఓ చెక్క పెట్టే ఉండేది. అదే ఆమె ఆస్థి. అందులో కొన్ని పుస్తకాలు. ఎక్కడ నుండి సేకరించేదేమో కాని ఆ పుస్తకాలలో బొమ్మల భాగవతం, పోతులూరి వీర బ్రహ్మం గారి చరిత్ర, బాల భారతం పుస్తకాలు ఉండేవి. అవి నాతో చదివించుకునేది. వాటికి అట్టలు వేసుకుని మైనేని రత్తమ్మ అని పెద్ద గుండ్రని అక్షరాలలో రాసుకునేది. ఆ తరంలో అంత చక్కగా పేరు రాసుకోగలిగింది కూడా మా యింట్లో ఆమె మాత్రమే. అంతే కాదు చిన్న చిన్న పక్షులకు ఆమె గీసి చూపించేది. ఎంత అందంగా అ బొమ్మలు గీసేదో. అవి నా కొక్కదానికే చూపేది. ఎవరన్నా ఉన్నప్పుడూ ఆ డ్రాయింగు వేయమంటే వేసేది కాదు.

మైనేని రత్తమ్మ

కొన్ని భక్తి పాటల పుస్తకాలు ఉండేవి ఆమె దగ్గర. ప్రతి సంవత్సరం ఆ రాసిన అక్షరాల పై దిద్దుకునేది. అలా దిద్దీ దిద్దీ అక్షరలు పెద్దవయితే చదువుకోవడం సులువని ఆమె నమ్మేది.

మైనేని రత్తమ్మ అన్న పేరు ఆమె ప్రతి చోట రాసుకునేది. అది ఆమె పుట్టింటి పేరు. పొరపాటున కూడ తన అత్తింటి పేరు ఆమె రాసుకునేది కాదు. ఎవరైనా ఇది నీ ఇంటి పేరు ఎలా అవుతుంది అంటే ఆమెకు కోపం వచ్చేది. నేను మైనేని రత్తమ్మనే అని వాదించేది. కొన్ని సార్లు మా నాన్నగారు కూడా నా ఇంటి పేరు ఇది అయితే నీది మైనేని ఎలా అవుతుంది అమ్మా అని అందరి ముందు ఎక్కిరించేవారు. నిజంగా ఇప్పుడు బాధ అనిపిస్తుంది కాని ఆ రోజుల్లో అందరితో పాటు ఆమె ఉడుక్కుంటుంటే, నేను నవ్వేదాన్ని. ఆమెలో ఆ ఉక్రోశం, తన అస్థిత్వం కోసం ఆమె చేస్తున్న పోరాటం ఎవరికీ అర్ధం అయేవి కాదు. ఇష్టం లేని పెళ్ళి చేసుకుని ఆ వ్యక్తి చనిపోతే చంకలో బిడ్డతో అన్న ఇంట్లో చేరి కొడుకుని పెంచుకుని ఎంతగా తన అనుకునే జీవితం కోసం ఆమె తపించి ఉంటుందో కదా అని ఇప్పుడు అనిపిస్తుంది.

చాలా మందికి తిండి, బట్ట, అవసరాలు సాఫీగా జరిగిపోతే మనుషులు సుఖంగా ఉన్నట్లే. కాని వీటికి మించిన ఒక ఆత్మగౌరవం కోసం స్త్రీ తపించి పోతుందన్న అవగాహన చాలా సందర్భాలలో మన అనుకునే వ్యక్తులకే రాదు.

అసలు నా అనే జీవితాని అర్దం స్త్రీకి కేవలం భర్త మాత్రమే ఎలా అవుతాడు. నా అనే జీవితంలో తనదైన ఓ స్పేస్ ఆమెకు ముఖ్యం అవుతుంది. భర్త లేని స్త్రీలకు ఎంతో పోరాడితే తప్ప ఆ స్పేస్ దొరకదు. ముందు తండ్రి దయ, తరువాత భర్త దయ తరువాత కొడుకు దయ. వీటి మధ్య ఆమె ఆస్థిత్వం ఏంటని? భర్త ఉన్న స్త్రీకి కొంత వరకు కొన్ని హక్కులు సంక్రమిస్తాయి. వాటి మధ్యన ఆమె కొంత స్పేస్ అధికారంగా కొన్ని సందర్భాలలో అన్నా తీసుకోగలుగుతుంది. కాని వితంతువుకి పుట్టిల్లు ఎంత అండగా ఉన్నా ఎప్పటికీ అది తన ఇల్లు కాదు. ఆ ఇంట్లో ఏ నిర్ణయంలోనూ ఆమె భాగస్వామ్యం ఉండదు. చాలా సందర్భాలలో ఆమె అక్కడ ఉండడమే ఆమెకు జరుగుతున్న పెద్ద మేలుగా చూస్తారు అప్పటి దాకా ఆమె తన కుటుంబం అనుకుంటున్న వాళ్ళే. ఆమె ఆ ఇంట్లో ఓ మూల ఉండే వస్తువు మాత్రమే. ఆ ఇంటికి సంబంధించిన ఏ విషయంలోనూ ఆమె ప్రమేయం ఉండదు. ఆమెకు ఇంటికి సంబంధించిన విషయాలు తెలియపర్చాలనే ఆలోచనే ఆ ఇంట్లో ఎవరికీ ఉండదు. ఎవరికి వారు ఆమె పరిధులు నిర్ణయించేస్తారు. ఇలాగే గడిచిపోయాయి కొన్ని కోట్ల జీవితాలు. చూసేవారికి వారి ఈ లోపలి బాధ అర్ధం కాదు. చాలా మందికి తిండి, బట్ట, అవసరాలు సాఫీగా జరిగిపోతే మనుషులు సుఖంగా ఉన్నట్లే. కాని వీటికి మించిన ఒక ఆత్మగౌరవం కోసం స్త్రీ తపించి పోతుందన్న అవగాహన చాలా సందర్భాలలో మన అనుకునే వ్యక్తులకే రాదు.

నాన్నమ్మ ప్రతి అలకలో కూడా కేవలం తన మాట వినలేదని, తనకంటూ ఓ గొంతుక లేదనే ఉక్రోషమే ఉండేది. అందుకనే తనకంటూ ఓ ఇద్దరు ముగ్గురు మిత్రులను పట్టుదలతో ఆమె ఏర్పరుచుకునేది. వాళ్ళ దగ్గరకి ఓపిక ఉన్నంత వరకు వెళుతూ ఉండేది. అప్పట్లో ఆమె అలా మరొకరి ఇంటికి వెళ్ళడం కూడా ఇంట్లో వాళ్ళకు నచ్చేది కాదు. కాని ఆ విషయంలో ఎవరూ ఆమెను అడ్డుపెట్టేవారు కాదు.

A ROOM OF ONE’s OWN : మాకు మేము అర్థమయ్యే  పుస్తకం

నా వివాహం జరిగి కలల ప్రపంచం నుండి నిజ ప్రపంచం లోకి వచ్చాక, కళ్ళకున్న పొరలు విడిపోయిన తరువాత, నేను అఫీషియల్ గా ఇంటి పేరు రాయవలసిన సందర్భంలో మొదటి సారి మా నాన్నమ్మ గుర్తుకు వచ్చింది. అప్పుడు గాని ఆమె అంత కసిగా తండ్రి ఇంటి పేరునే మళ్ళి మళ్ళీ పుస్తకాల మీద ఎందుకు రాసుకునేదో అర్ధం కాలేదు. ఇంటి పేరు లేకుండా నా డిపార్ట్మెంట్ లో సంతకాలు చేయడం మొదలెట్టేటప్పటికి నా వయసు ఇరవై మూడు. ఆమె చనిపోయి కొన్ని నెలలు.

తనది అంటూ ఓ ప్రపంచం లేకపోతే ఆ స్త్రీ పరిస్థితి ఈ సమాజంలో, కుటుంబ వ్యవస్థలో ఎంత హీనంగా ఉంటుందో ఎలాంటి ఒంటరితనాన్ని అనుభవిస్తుందో అవగాహనకు వచ్చాక మా నానమ్మ ఇంకా బాగా అర్ధం అయ్యింది.

వర్జీనియా వుల్ప్ “A ROOM OF ONE’s OWN” చదివిన తరువాత గానీ మా నాన్నమ్మ అలక వెనుక, ఆమె ఏడుపు వెనుక ఉన్న దుఖం, అసంతృప్తి నాకు అర్ధం అవలేదు. ఆ మెట్ల మధ్య ఆ చిన్న స్థలంలో ఇది తన స్థలం అన్న మొండి తృప్తితో ఆమె ఎంత మంది వెక్కిరించినా ఎందుకు ఒంటరిగా పడుకునేదో నాకు ఆ తరువాత కాని అర్ధం కాలేదు. ఈ ‘నాది’ అన్న భావం స్త్రీ జీవితంలో ఎంత ముఖ్యమో నా జీవితంలో చాలా సందర్భాలలో నాకు ప్రత్యక్షంగా అవగాహన కొచ్చింది. తనది అంటూ ఓ ప్రపంచం లేకపోతే ఆ స్త్రీ పరిస్థితి ఈ సమాజంలో, కుటుంబ వ్యవస్థలో ఎంత హీనంగా ఉంటుందో ఆమె లోపల ఎలాంటి ఒంటరితనాన్ని అనుభవిస్తుందో అవగాహనకు వచ్చాక మా నానమ్మ ఇంకా బాగా అర్ధం అయ్యింది.

నన్ను నిజంగా ప్రేమించింది ఆమె ఒక్కత్తే!

నానమ్మ ఢైబ్భై అయిదు సంవత్సరాలకే చనిపోయింది. మా యింట్లో మిగతా పెద్దవారు తొంభై సంవత్సరాల పై చిలుకు జీవించారు. ఈమే త్వరగా చనిపోయిందనే నాకు అనిపిస్తుంది. ఆమె నన్ను చాలా ప్రేమించింది. నిజం చెప్పాలంటే ఆ తరంలో నన్ను నిజంగా ప్రేమించింది ఆమె ఒక్కత్తే. ఎత్తుకుని స్కూలుకు తీసుకు వెళ్ళేది, చుట్టూ తిరిగి తిండి పెట్టేది, మా అమ్మ నన్ను కొడుతున్నప్పుడు అడ్డు వచ్చి తప్పించి కొన్ని సార్లు ఆ దెబ్బలు తాను తినేది. ఆమె దేవుడి ప్రసాదం ఆ చిటికెడు చక్కర నాకే దాచిపెట్టి ఇచ్చేది, నాతోనే ఆ పాటలు కథలు చదివించుకునేది, ఆరుబైట పక్కలో నన్ను వేసుకుని పడుకునేది కాని ఆమె ఆశించినంతగా ఆమెతో దగ్గరగా నేను ఉండలేదు. నా కాలేజీ రోజుల్లో ఏదో అర్ధం కాని ప్రపంచంలో తిరుగుతూ గడిపాను. అదో రంగుల ప్రపంచం. అందులో మునిగి ఉండగానే పెళ్ళి. వెంటనే ఆమె మరణం.

చివరి రోజుల్లో మంచం పై ఆమె చిన్న పిల్లలా ప్రవర్తించేది. అమ్మ ఆమెను చాలా బాగా చూసుకునేది. ఆ రోజుల్లో అన్నం నోట్లో కలిపి పెడితేనే ఆమె తినేది. అస్సలు చేతులతో అన్నం కలుపుకునేది కాదు. అమె కోసం అమ్మ అసలు బైటికి వెళ్ళేది కాదు. ఓ రోజు ఎందుకో పని పడి ఆమెకు అన్నం పెట్టమని అన్నీ వండి పెట్టి ఆమ్మ ఓ గంట బైటకు వెళ్ళింది. అన్నం పల్లెంలో పెట్టి తీసుకుని వచ్చి ఆమెను తినమని నేను గోల చేయడం ఆమె తిననని నోట్లో పెట్టమని ఏడవడం. చివరకు కోపం వచ్చి ఆమె చెంప మీద ఒక్కటిచ్చాను. గమ్మున అయిపోయి ఆమె అన్నం తినకుండా అటు తిరిగి పడుకుంది. అమ్మ వచ్చాక నన్ను కొట్టింది అని జాలిగా ఆమె చెబుతున్నప్పుడు చాలా బాధనిపించింది. ఏదో అమ్మను సతాయిస్తుంది అన్న కోపంతో ఆమె స్వయంగా అన్నం తినేలా చేయాలనే ఆలోచనతో నేను కొట్టిన దెబ్బ ఇప్పటికీ నన్ను బాదిస్తుంది. ఆ తరువాత చాలా సందర్భాలలో నేను చాలా మంది దగ్గర కోపంగా ప్రవర్తించినా, చేయి జాడించినా అవి గుర్తు ఉన్నా, దేనికి నాకు బాధ కలగదు ఆ సంఘటన వెనుక ఉన్న కారణాలు స్పష్టంగా నాకు తెలుసు కాబట్టి. కాని నానమ్మను కొట్టిన ఆ దెబ్బ మాత్రం నేను నిజంగా చేసిన పెద్ద తప్పుగా ఇప్పటికీ అనిపిస్తూ ఉంటుంది.

ఆమె స్పూర్తితోనే కొన్ని నిర్ణయాలు తీసుకున్నాను

నిస్వార్ధంగా నన్ను ప్రేమించింది ఆమె ఒక్కత్తే. ఆమెకు నేను చేసిందీ ఏమీ లేదు, ఆమె జీవితం నుండి నేను నేర్చుకున్న విషయాలు మాత్రం చాలా ఉన్నాయి. అవి చాలా కష్టమైన నిర్ణయాలను నేను నా జీవితంలో తీసుకుంటున్న సందర్భంలో నాకు సహాయం చేసాయి. ఆమె జ్ఞాపకాల వలన కూడా నేను మేలు పొందుతున్నాను కాని ఆమెకు పెద్ద మనమరాలిగా నేను చేసింది మాత్రం ఏమీ లేదు.

నా జీవితం నా చేతుల్లో సాధ్యమయినంతవరకూ ఉండడం ముఖ్యం అని నిర్ణయించుకుని మా నానమ్మ చనిపోయిన ఇరవై అయిదు సంవత్సరాల తరువాత నేను కొన్ని నిర్ణయాలు తీసుకోగలిగాను.

ఆమె ప్రభావంతోనే నా పేరు పక్కన ఇంటి పేరును అప్పట్లోనే తీసేసుకున్నాను. ఏ ఇంటి పేరునూ నేను ఇప్పుడు ఉపయోగించుకోను. కేవలం నాన్నగారి ఇంటి పేరులో ఓ అక్షరాన్ని కొన్ని సందర్భాలలో అవసరం అయితే వాడతాను అంతే. రైల్వే ఉద్యోగంలో కాని బాంక్ విషయాలలో కాని నేను కేవలం జ్యోతి అనే సంతకం చేస్తాను. ఆమె జీవితంలోని ఆరాటం పూర్తిగా అర్ధం అయిన తరువాతే నా కంటూ ఓ జీవితం, నాదనే ఓ స్పేస్, నాదనే ఓ ఇల్లు నాకు ఉండాలని నిశ్ఛయించుకున్నను. కొంత నా జీవితం కూడా ఆమె జీవితంలా పోలి ఉన్నందున ఆర్ధిక స్వాతంత్ర్యాన్ని, కొంత మొండితనాన్ని బలంగా మార్చుకుని నా జీవితాన్ని ఏర్పాటు చేసుకోగలిగాను. ఏమీ పొందని ప్రస్టేషన్ తో జీవితం ముగించడం కన్నా నా జీవితం నా చేతుల్లో సాధ్యమయినంతవరకూ ఉండడం ముఖ్యం అని నిర్ణయించుకుని మా నానమ్మ చనిపోయిన ఇరవై అయిదు సంవత్సరాల తరువాత నేను కొన్ని నిర్ణయాలు తీసుకోగలిగాను. ఆమె చనిపోయి ఇన్ని సంవత్సరాలయినా, ఆమె జీవితపు చాయలు నా జీవితంలో కనిపిస్తూ ఉండడం కూడా నేను తీసుకున్న నిర్ణయల వెనుక ఉన్న మరో కారణం.

తన తిరుగుబాటు అదే!

మా నానమ్మ తనకు తెలియకుండానే తాను జీవించినన్ని రోజులు ఓ చిన్న పోరాటమే చేసింది. తనేలాంటి బట్టలు వేసుకోవాలో నిర్ణయించే హక్కు ఆమె అత్తగారి తరుపు వారికి ఇవ్వలేదు. తనది కాని స్థలంలో ఓ నాలుగడుగులు అలిగి తన పద్దతిలో సమకూర్చుకుంది. తన పుట్టింటి పేరునే పెద్ద పెద్ద అక్షరాలలో రాసుకుని తన పద్దతిలో తిరగబడింది. తనకు దేవుడి మీద భక్తి ఉందని చెప్పి, దేవుని పటమే ఒద్దనే ఇంట్లో పూజలు చేసింది. తన వాళ్ళనే ఓ ఇద్దరు మిత్రులను సంపాదించుకుంది. వారింటికి ఒక్కత్తి వెళ్ళి వచ్చేది. ఇంట్లో అందరూ తలో పుస్తకం చదువుతూ ఉంటే ఆమె తన భక్తి పాటలు వచ్చి రాని చదువుతో దిద్దుకుని దిద్దుకుని చదువుకునేది.

ఆమెకు తెలిసిన తిరుగుబాటు ఇదే. అది జీవించినంత కాలం చేస్తూనే ఉంది. అంతకన్నా ఆమె చూసిన జీవితం వేరే లేదు. ఇంట్లో పని చేసుకోవడం తప్ప తనదైన మరో ప్రపంచం ఆమెకు లేదు. ఆమె సృష్టించుకున్న ప్రపంచం కొడుకుకి నచ్చని ఆ రుద్రాక్షలు, ఆమె చేసుకునే ఆ పూజలు. అందులో అర్ధం లేదు, శాస్త్రం లేదు. నేను ఇది చేసుకుంటాను, ఇలాగే ఉంటాను అన్న తిరుగుబాటు ఒక్కటే ఆమె అలా చూపించేదనిపిస్తుంది.

ఆమెకు దేశంలో చాలా పుణ్య క్షేత్రాలు చూడాలనే కోరిక ఉండేది. నాకు రైల్వే పాస్ చేతిలో డబ్బు వచ్చేటప్పటికి ఆమె లేదు. కాని మా ఇంట్లో నేను చూసిన అ తరం వ్యక్తుల్లో ఈమె ప్రభావం మాత్రం నాలో చాలా ఉండిపోయింది.

నాన్నమ్మ జ్ఞాపకం ఈ పుస్తకం

నాన్నమ్మ గుర్తుగా నా దగ్గర పోతులూరి వీర బ్రహ్మంగారి జీవిత చరిత్ర అనే పుస్తకం ఒక్కటే ఉంది. ఇది కూడా ఆమె పెట్టెలోని పుస్తకం కాదు. నేను చాలా జాగ్రత్తగా దాచుకున్న ఆ పుస్తకం చెదలకు బలి అయితే ఊరికి వెళ్ళిన ఓ సందర్భంలో అక్కడ మరో పుస్తకం దొరికింది. ఇప్పటికీ నా పుస్తకాల అల్మారాలో ఈ పుస్తకం ఉంది. ఆమె గుర్తుగా బ్రహ్మంగారి సమాధి చూడడానికి కందిమళ్ళయ్యపల్లికి ఇరవై సంవత్సరాల క్రితం వెళ్ళాను. ఆమెకు ఆ సమాధి చూడాలని చాలా కోరిక ఉండేది. మరి ఎప్పుడయినా వెళ్ళగలిగిందో లేదో నాకు తెలియదు.

స్త్రీ వాదం పేరుతో అర్ధం లేని ఆవేశాలను పైత్యాలను జోడించి మాట్లాడే వాళ్ళకు ఇలాంటీ స్త్రీల గురించి చెప్పాలనిపిస్తుంది. పోరాటం అంటే సిస్టంలో ఉండి చేయాలి కాని కుటుంబాలను వదిలేసి, లేదా కుటుంబ జీవనమే అనవసరం అనే భ్రమతో కాదని చెప్పాలనిపిస్తుంది. కొన్ని సామాజిక కట్టుబాట్లను గౌరవిస్తూ చేసే పోరాటమే చాలా మందికి మార్గం చూపిస్తుందని చెప్పాలనిపిస్తుంది. ఏ కట్టుబాటు లేని జీవితం కోసం సాగే పోరాటానికి అర్ధం ఉండదని చెప్పాలని ఉంటుంది. కాని ఎవరికి చెప్పగలం?

ప్రస్తుత పరిస్థితులలో మౌనంగా నిలబడి మన పంధాలోజీవించడమే పెద్ద పోరాటం అవుతుంది. వాదాల అస్థిత్వాల గొడవలు అహం స్థాయి దాటి, సామూహిక ప్రయోజనం దిశగా రానప్పుడు, ప్రతి ఒక్కరి గొంతుక కేవలం వ్యక్తిగత ఇష్టాల మధ్య తిరుగుతున్నప్పుడు ఎవరికి ఏమీ చేప్పగలం?

నాన్నమ్మే నా మొదటి ఫెమినిస్ట్

నేను అనుకున్న పంధాలో ఓ స్త్రీగా నేను చేసిన, చేస్తున్న సంఘర్షణ వెనుక నన్ను ప్రభావితం చేసిన జీవితాలలో మా నానమ్మ జీవితం ఒకటని మాత్రం నేను ఖచ్చితంగా నమ్ముతాను.

ఆమె బ్రతికి ఉన్నప్పుడు నాకు ఏం చేసిందో నేను పూర్తిగా చెప్పలేను కాని, ఆమె మరణం తరువాత ఆమె జ్ఞాపకాలు నాకు చాలా సందర్భాలలో మార్గనిర్దేశనం చేసాయి. ఆమె పెద్దగా చదువుకోలేదు, లోకం గురించి ఏమీ తెలియదు. ఏ విషయంలోనూ పెద్ద తెలివి లేదు. పద్నాలుగు ఏళ్ళ వయసు నుండి ఒంటరి జీవితమే గడిపింది. తన డేబ్బై అయిదు సంవత్సరాల జీవితంలో మహా అయితే ఓ ఇరవై చీరలు కట్టిందేమో మరి. అంతకన్నా ఆమె అనుభవించినదీ ఏమీ లేదు. కాని నేను నేర్చుకోవడానికి చాలా ఆలొచనలను వదిలి వెళ్ళింది మా పిచ్చి నాన్నమ్మ.

రచయిత్రి పి. జ్యోతి హిందీ ఉపన్యాసకులు. చక్కటి సమీక్షకురాలు. హైదరాబాద్ లో పుస్తకాల పట్ల అభిరుచి పెంచడంలో విశేషంగా కృషి చేస్తున్న spreading Lights నిర్వాహకురాలు కూడా. పుస్తకం, సినిమా తనకు రెండు కళ్ళు. ప్రపంచానికి గవాక్షాలు. తెలుపు కోసం రాస్తున్న ఈ శీర్షికలో తాను మొదటిసారిగా అంతర్ముఖంలోకి చూసుకుంటున్నారు. జీవితాన్నే పుస్తకంగా అనుభవాలనే చలన చిత్రంగా ఎంచి సరళమూ, నిరాడంబరమూ, సామాన్యమూ ఐన జ్ఞాపకాలను ఆత్మీయంగా పంచుకుంటున్నారు. ఈ శీర్షికలో మొదటి వ్యాసం మనసు పొరల్లో. రెండో వారం చిన్ననాటి చిరుతిళ్లు. మూడో వారం చిన్ననాటి సంగతులు. నాలుగో వారం పంచుకోవడంలో అనందం. ఐదో వారం ఒంగోలు గిత్తలు ….మా తాత. ఆరో వారం ‘చందమామ’తో మొదలు.  ఏడో వారం ఎవరు రౌడీలు? ఎవరు మర్యాదస్తులు??. మీరు చదువుతున్నది ఎనిమిదో వారం జ్ఞాపకాలు.