మనసు పొరల్లో : నా చిన్ననాటి సంగతులు – తీర్చిదిద్దిన వ్యక్తులూ – పి.జ్యోతి తెలుపు

నేను చిన్నప్పుడు చాలా బొద్దుగా ఉండేదాన్ని. స్కూలుకు నాన్నమ్మ నన్ను ఎత్తుకుని నడవలేక భారంగా అడుగులు వేస్తూ రెండు కిలోమీటర్ల దూరం అతి కష్టం మీద నడుస్తూ తీసుకువెళ్ళేది. క్రింద కాలు పెడితే అరిగిపోతానని అనుకునేటంత జాగ్రత్తగా ఎత్తుకుని అస్సలు దించేది కాదు.

పి.జ్యోతి

మనకు తెలీయకుండానే మనలను కొన్ని సంఘటనలు ప్రభావితం చేస్తాయి. అవి ఎంతగా మనమీద ముద్ర వేస్తాయో ఒకోసారి పునర్విమర్శ చేసుకున్నప్పుడు ఆశ్చర్యం వేస్తుంది. ముప్పై ఐదేళ్ళ వయసులో ఒక ఎన్.జీ.వో లో పని చేయడానికి ట్రైనింగ్ తీసుకుంటున్నప్పుడు కొన్ని చిన్నప్పటి సంగతులు నా వ్యక్తిత్వాన్ని ఎలా ప్రభావితం చేసాయో మొదటిసారిగా గుర్తించాను. అదొక ఆశ్చర్యకరమైన అనుభవం.

నిజానికి నా మనసులో నిక్షిప్తమై ఉన్న కొన్ని జ్ఞాపకాలు నన్ను ప్రభావితం చేసిన విధానాన్ని మొదటి సారి అర్ధం చేసుకున్నప్పుడు చాలా ఆశ్చర్యం అనిపించింది. తెలియకుండానే నా వ్యక్తిత్వాన్ని మలచిన కొందరు వ్యక్తులు, వారు నాపై చూపిన ప్రభావం నా జ్ఞాపకాలలోనుండి నేను వెలికి తీసి నన్ను నేను అర్ధం చేసుకుంటున్నప్పుడు నేను విస్మయానికి గురి అయ్యాను. నా గత జీవితంలోని కొందరు వ్యక్తులు నా ప్రస్తుత ఆలోచనలకు కారణం అని తెలిసుకున్నప్పుడు జీవితంలో ఏదీ అప్రస్తుతం కాదని, ప్రతి విషయానికి ఒక కారణం, అర్దం ఉంటాయని బోధపడటం, వాటిని మనం అర్ధం చేసుకోగలగడమే పరిపక్వత అని కూడా అర్ధం అయింది. అలా నాకు గురువులు కాని గురువులను, నన్ను నన్నుగా మలచిన కొన్ని అనుభవాలను ఈ వారం మీతో పంచుకుంటాను.

మిసెస్ జార్జీ గురించి మొదట చెప్పాలి

నేను స్కూలులో చేరే వయసుకి వచ్చినప్పుడు అంటే యూ.కే.జీ లోకి నన్ను మొదట వేసింది చిలకలగుడా రైల్వే స్కూల్ లో. అందులో పిల్లలందరితో కలిసి క్రింద కూర్చుని క్లాసురూంలో అక్షరాలు దిద్దినట్లు లీలగా జ్ఞాపకం ఉంది. మా అన్నయ్య అదే స్కూలులో ఆరో తరగతి దాకా చదివాడనుకుంటా. ఏడు నుండి మారెడ్పల్లీ లోని సెయింట్ జాన్స్ స్కూల్ లో అస్సలు ఇంగ్లీషు రాని మా నాన్నగారు చాలా కష్టపడి అతనికి సీటు సంపాదించారు. అలా నా స్కూలు జీవితం రైల్వే కాలనీ హై స్కూల్ చిలకలగుడాతో మొదలయ్యింది.

అందులో నా టీచర్ మిసెస్ జార్జీ. నల్లగా పొట్టిగా, లావుగా ఆమె ఊండేవారని గుర్తు. ముఖం అస్సలు గుర్తు లేదు. ఆమె మా ఇంటికి దగ్గరలోనే ఏదో చిన్న ఇంట్లో ఉండేవారేమో మరి తెలీదు. ఎందుకంటే ఎప్పుడూ ఎవరి ఇంటికీ వెళ్ళని మా అమ్మకు టిచర్ ఇంటి విషయాలు కొన్ని తెలుసు. వారు చాలా కష్టపడేవారని అమ్మకు కొన్ని సంగతులు తెలుసు.

ఆమె ఆప్యాయతను పూర్తిగా అనుభవించిన కుటుంబం మాది. ఆ రోజుల్లో మెడికల్ అవగాహన కుటుంబానికి ఎంత ఉండాలో నేర్పించిన మొదటి వ్యక్తి సిస్టర్ ఆంటీ.

పై ఫోటో చూశారు కదా! నేను చిన్నప్పుడు చాలా బొద్దుగా ఉండేదాన్ని. నన్ను ఎత్తుకోవడం కాస్త కష్టంగానే ఉండేది. స్కూలుకి అమ్మ లేదా నాన్నమ్మ తీసుకుని వెళ్ళి దించి మళ్ళీ మధ్యాహ్నం తీసుకొచ్చేవారు. అప్పట్లో యూ. కే.జీ క్లాసులు హాప్ డే మాత్రమే నడిచేవి. ఎండలో వస్తాం అని అమ్మ నాకు చెల్లెలికి స్కార్ఫ్ లు రెండు కొనింది. నాది ఆరెంజ్ కలర్ లో పెద్ద బ్లూ పువ్వు ఉన్న్ స్కార్ప్. చెల్లెలిది పసుపు రంగులో గంధం కలర్ డిజైన్ తో ఉన్న్ స్కార్ప్. స్కూలు నుంచి వచ్చేటప్పుడు తలకి ఇవి కట్టి తీసుకువచ్చేది. మా యింటి క్రింద రైల్వే హాస్పిటల్ లో నర్సుగా పని చేసే దేవమణీ అనే ఒక సిస్టర్ ఉండేవారు. నేను ఆమె చేతులలోనే లాలా గుడా రైల్వే హాస్పిటల్ లో పుట్టాను. ఆమె మమ్మలను పెంచడంలో అమ్మకు కొన్ని సలహాలు ఇచ్చేది. ఆమె సలహా కారణంగానే మేము స్కార్పులు ధరించేవాళ్ళమని తెలుసు. ఉన్నంతలో ఒక పద్దతిలో మేయింటేనెన్స్ ఉండేది ఇంట్లో. దానికి అమ్మ చాలానే కష్టపడేది. పల్లెటూరిలో పుట్టి పెరిగిన ఆమె మాకు ఏ విషయంలోనూ తక్కువ లేకుండా పెంచింది. అప్పట్లో మా చుట్టూ ఉన్న వారందరి కన్నా మంచి క్వాలిటీ బట్టలు వేసుకున్నాం. ఆరోగ్యకరమైన ఆహారం తిన్నాం. తక్కువ ఖర్చుతో మంచి పోషక ఆహారం తయారు చేయడం సిస్టర్ ఆంటి దగ్గరే అమ్మ నేర్చుకుంది. ఇస్త్రీ బట్టలు మా యింట్లో మొదట నేనే వేసుకున్నాననుకుంటా. ఆమె మరణించే దాకా మా కుటుంబానికి గొప్ప స్నేహితురాలు, మెడికల్ గా పెద్ద గైడ్. ఆ స్నేహంలోని నిజాయితీ ఇప్పుడు ఎంత మందిలో వెతికినా దొరకదు. ఆమె ఆప్యాయతను పూర్తిగా అనుభవించిన కుటుంబం మాది. ఆ రోజుల్లో మెడికల్ అవగాహన కుటుంబానికి ఎంత ఉండాలో నేర్పించిన మొదటి వ్యక్తి సిస్టర్ ఆంటీ.

నానమ్మ – కలర్ సోడా

స్కూలుకు నాన్నమ్మ నన్ను ఎత్తుకుని నడవలేక భారంగా అడుగులు వేస్తూ రెండు కిలోమీటర్ల దూరం అతి కష్టం మీద నడుస్తూ తీసుకువెళ్ళేది. క్రింద కాలు పెడితే అరిగిపోతానని అనుకునేటంత జాగ్రత్తగా ఎత్తుకుని అస్సలు దించేది కాదు. స్కూలుకి వెళ్ళే దారిలో ఒక సోడా బండి ఉండేది. ఆ బండి దగ్గర ఒక ఆవిడ సోడాలు అమ్ముకుంటూ ఉండేది. ఆమె దగ్గర ఆరెంజ్ కలర్ లో ఉన్న సోడా తాగడం అంటే నాకు అమిత ఇష్టంగా ఉండేది. ఆ కలర్ సోడా ధర పది పైసలు, మామూలు సోడా ఐదు పైసలు అనుకుంటా.

ఆ కలర్ సోడా తాగడం నాకు చాలా ఇష్టంగా ఉండేది. కాని రోజూ పది పైసలు ఖర్చు చేయడం నాన్నమ్మకు ఇష్టం ఉండేది కాదు. పడతా లేస్తా నన్ను మోస్తూ ఇంటికి తీసుకువచ్చేది. ఎప్పుడన్నా అమ్మ స్కూలుకు వస్తె నాకు పండగే. మా అమ్మ నన్ను ఎత్తుకోలేకపోయేది. అందుకని ఇంటి వరకు నడిస్తె దారిలో కలర్ సోడా తాపిస్తా అంటూ ఆశ చూపేది. ఆ సోడా కోసం నేను హాయిగా నడిచేదాన్ని. దారిలో ఆ బ్రిడ్జి క్రింద నీడలో ఆగి సోడా కొట్టించుకుని తాగితే ఎంత గొప్పగా ఉండేదో! అందుకని అమ్మే స్కూలుకు రావాలని పేచీ పెట్టేదాన్ని. నాన్నమ్మ అస్సలు ఒద్దని గోల చేసేదాన్ని. నన్ను మోసుకుని ఆపసోపాలు పడుతూ నడిచే నానమ్మ కన్నా సోడా లంచంతో నడిపించే అమ్మ రావడం నాకు ఇష్టంగా ఉండేది. మనకు కావల్చిన లంచం కోసం ఏమైనా చేస్తాం కదా!

అంతగా మోసి అపురూపంగా తీసుకు వెళుతున్నా నానమ్మను ఆ రోజుల్లో సోడా కోసం ఇష్టపడేదాన్ని కాను. ఎంత స్వార్ధపరురాలినో అనిపిస్తుంది ఇప్పుడు ఆమెను గుర్తుకు తెచ్చుకుంటుంటే.

కాలు క్రింద పెట్టకుండా తీసుకొచ్చే నాన్నమ్మ కన్నా అమ్మ పట్లే ఇష్టంగా ఉండేది. ఇప్పుడు పిల్లలు పుట్టిన కొన్ని రోజులకే చక్రాల బండిలో గొప్పగా తిప్పే తల్లి తండ్రులను చూస్తుంటే ఎన్నో సార్లు నానమ్మ గుర్తుకు వస్తుంది. అంతగా మోసి అపురూపంగా తీసుకు వెళుతున్నా ఆమెను ఆ రోజుల్లో సోడా కోసం ఇష్టపడేదాన్ని కాను. ఎంత స్వార్ధపరురాలినో అనిపిస్తుంది ఇప్పుడు ఆమెను గుర్తుకు తెచ్చుకుంటుంటే. కాని సోడా బండి కనిపించిందంటే ఈ రోజుకీ ఎక్కడున్నానన్నది మర్చిపోయి సోడ కొట్టించుకుని తాగడం మర్చిపోను. కాని ఇప్పుడు ఆ గోలీ సోడా బండ్లు పూర్తిగా బంద్ అయిపోయాయి. కొన్ని సంవత్సరాలయింది గోలీ సోడా తాగి.

ఇక్కడే ఇంకో మాటా చెప్పాలి. ఆ సోడా సీసాల మీద తడిచిన గోనె సంచి నుండి వచ్చే ఒక రకం వాసన అంటే కూడా నాకెంతో ఇష్టం.

ఆ సోడా ఆంటీ ఎన్నో విషయాలు చెప్పేది. అమ్మను మీ చెల్లేలా ఈ పాప అని అడగడం కూడా నాకు గుర్తు. నన్ను ఎత్తుకుని తీసుకొచ్చే నాన్నమ్మను మా అమ్మ అనుకునేది. ఆమె అలా అడిగిందని ఆమె అంటే అప్పట్లో నాకు ఇష్టం ఉండేది కాదు. కాని ఆమె చక్కగా మాట్లాడేది. సోడా తాగడానికి వచ్చే కస్టమర్ల పేర్లు, వారుండే వీధులు అన్ని తెలుసు ఆమెకు. ఒక పర్సనల్ టచ్ ఉండేది ఆమె దగ్గర. ఇప్పుడు వేలల్లో బిల్ చేసిన సూపర్ మార్కెట్లలో కూడా నా ఫోన్ నంబర్ ఫీడ్ అయి ఉంటుంది తప్ప కనీసం ఒక పలకరింపు చిరునవ్వు వారి నుండి ఆశించే అవకాశం లేదు. ప్రొఫెషనల్ స్మైల్స్ గురించి కాదు నేను చెప్పేది మనిషిని గుర్తు పట్టి ఆప్యాయంగా నవ్వే ఆ పలకరింపు. ఎన్ని సార్లు షాపింగ్ కి వెళ్ళినా ఆ సోడా అంటి ఆప్యాయమైన నవ్వును వెతుక్కోవడం ఓ భాగం అయిపోయింది. పైగా ఒక రోజు పది పైసలు లేకపోతే పర్లేదమ్మా మరో సారి ఇవ్వండి అని చెప్పి సోడా ఇచ్చేది ఆ ఆంటీ. ఆ రోజుల్లో దారి గుర్తు పెట్టుకోవడానికి ఇలాంటి ఆంటీలే మాకు లాండ్ మార్క్లుగా ఉండేవారు. అంటే స్కూలుకి దారి చెప్పు అన్నప్పుడు పాన్ షాప్ అంకుల్ దగ్గర నుండి నేరుగా సోడా ఆంటీ వరకు నడవాలి, అక్కడ నుండి స్ట్రేట్ గా కాళ్ళు లేని బెగ్గర్ అంకుల్ వరకు నడవాలి. ఆ అంకుల్ ని కూడా పలకరించి ఇంకాస్త నేరుగా వెళితే అక్కడ గంపలో పండ్లు అమ్మే అవ్వ ఉంటుంది ఆమె దగ్గర టర్ణ్ తీసుకుని స్ట్రేట్గా వెళితే, అక్కడ స్కూల్.ఇది ఆప్పట్లో మా లాండ్ మార్క్.

రెండు రొట్టెలు – ఆ టీచరు జ్ఞాపకం

స్కూలుకి వెళ్ళేటప్పుడు అమ్మ న్యూస్ పేపర్ లో చుట్టి ఎదో నా బాగ్ లో పెట్టేది. స్కూలుకి వెళ్ళగానే ఆ బాగ్ టీచర్ కి ఇమ్మని చెప్పేది. అందులో ఏం ఉందో చూడాలన్న ఆలోచన కూడా వచ్చేది కాదు. అమ్మ టీచర్ కి ఇమ్మంది ఇద్దాం. ఇంతవరకే మెదడు పని చేసేది. టీచర్ ఆ బేగ్ వెతుక్కుని ఆ పాకెట్ తీసుకుని నాకు బాగ్ ఇచ్చేది. ఇది చాలా రోజులు కొనసాగింది. కాని ఒక సారి టీఛర్ ప్రొద్దున బాగ్ తీసుకోలేదు.

ఇంటికి ఆ సంచి తీసుకుని వెళితే అమ్మ తిడుతుందని అందరి ముందు టీఛర్ దగ్గరకు వెళ్ళి ఆ పాకెట్ ఇచ్చాను. గదిలో మిగతా టీచర్లు ఆ టీఛర్ ను ఏదో అన్నారు. ఆమె ఏదో చెబుతుంది. అంత వరకే నాకు తెలుసు. ఆ సాయంత్రం టీచర్ ఇంటికి వచ్చి అమ్మ దగ్గర కూర్చుని కాసేపు ఏడ్చి వెళ్ళింది, ఆమె వెళ్ళాక అందరి ముందు ఆ పెకేట్ ఎందుకు బైటికి తీసావు అని అమ్మ చిన్నగా నన్ను మందలించింది. నాకు విషయం అర్ధం కాలేదు. కాని అమ్మ టీచర్ కి రోజు రెండు చపాతీలు కట్టి ఇచ్చేదని, ఆవిడ ఇంట్లో అసలు జరుగుబాటు లేదని, ఏమీ తినకుండా ఆమె స్కూలుకు వచ్చేదని, అందుకని అమ్మ తన భాద్యతగా ఆమెకు టిఫన్ పంపేదని, కూర పంపే స్తోమతు తనకు కూడా లేనందున రెండు రొట్టెలు మాత్రం చుట్టి పంపేదని, అవి తిని ఆమె రోజంతా స్కూలులో గడిపేదని నాకు చాలా ఏళ్ళకు తెలిసింది. అందరి ముందు ఆ రోజు నేను ఆ రొట్టేలు బైటకు తీసిన తరువాత ఆమె పిల్లల దగ్గర నుండి టిఫిన్ తెప్పించుకు తింటున్నదని ఆమెను మిగతా టీచర్లు చులకనగా మాట్లాడారని అందుకు బాధపడి ఆమె రేపటి నుండి చపాతీలు వద్దని చెప్పడానికి ఇంటికి వచ్చారని తెలిసింది. ఆ తరువాత టిచర్ కు చపాతీలు తీసుకు వెళ్ళిన గుర్తు లేదు.

ఆ రోజు నేను అందరి ముందు తీసుకెళ్ళి ఇచ్చిన ఆ పేకెట్ తరువాత ఆ టీచర్ ని ఎలా ఇబ్బంది పాలు చేసింది, పాపం ఆమె తరువాత ఆకలితో ఉండిపోవడానికి కారణ మయ్యిందని తెలుసుకుంటే ఇప్పటికీ బాధగా అనిపిస్తుంది.

ఆ రోజుల్లో ఆ చిన్న చిన్న సహాయాలు ఒకరికి మరొకరు చేసుకోవడంలో చాలా మందిలో ఒక కమ్యూనల్ ఫీలింగ్ ఉండేది. ఒకరి ఆకలిని మరొకరు అర్ధం చేసుకోవడం ఉండేది. ఆకలికి ఒక గౌరవం ఉండేది. ఆకలితో ఉన్న వారిని ఎట్టి పరిస్థితులలో చులకనగా చూడకూడదని, మనకున్నదాంట్ళో వాళ్ళకి పెట్టాలని నేను ఈ సంఘటన నుండే నేర్చుకున్నాను. అలాగే అలా వారికి సహాయం చేస్తున్నాం అన్నది ఇతరులకు తెలిస్తే వారు సహాయం పొందే వారిని చులకనగా చూస్తారని అందుకని కొన్ని సహాయాలు చాటుగా చేయాలని, లేదంటే మనం మేలు కన్నా వారికి కీడు ఎక్కువ చేస్తాం అని ఆ తరువాత ఎన్నో సార్లు గుర్తుకు వచ్చే ఈ సంఘటన నాకు నేర్పింది. నేను గవర్నమెంట్ స్కూల్ లో పని చేయడం మొదలెట్టిన తరువాత ఆకలితో పిల్లలెవరున్నారని తెలిసినా ఏదో వారికి చేద్దాం అనే ఆరాటం నాలో కలుగుతుంది. లేని రోజుల్లోనే కూర లేని సాదా చపాతీలు పంచుకున్నాం ఇప్పుడు ఉన్నప్పుడు ఈ తిండి నలుగురితో పంచుకుని తీరాలి అన్న భావం నన్ను ఎప్పుడూ వెంటాడుతుంది. కొన్ని సార్లు తిండి లేక కాదు. ఇంట్లో సమస్యల కారణంగా కూడా టిఫెన్ తెచ్చుకోలేని టీచర్లు, పిల్లలను స్కూలులో చూసినప్పుడు నేను కడుపు నిండా తినడం ఓ నేరంగా అనిపించేది. కాని తిండి చాటుగా పెట్టడంలో ఒక మర్యాద ఉంటుందని ఈ సంఘటన నాకు నేర్పింది. ఇంట్లో నువ్వు తినలేదు కదా, అందుకని నాతో తిను లాంటి పద్దతిలో కాకుండా ‘కలిసి భోంచేద్దాం రా’ అని మర్యాదగా ఆహ్వానిస్తూ భోజనం చేయని వారితో భోజనం పంచుకోవాలని పై సంఘటన నాకు తరువాత నేర్పింది. ఆ రోజు నేను అందరి ముందు తీసుకెళ్ళి ఇచ్చిన ఆ పేకెట్ తరువాత ఆ టీచర్ ని ఎలా ఇబ్బంది పాలు చేసింది, పాపం ఆమె తరువాత ఆకలితో ఉండిపోవడానికి కారణ మయ్యిందని తెలుసుకుంటే ఇప్పటికీ బాధగా అనిపిస్తుంది.

సెంట్ జాన్స్ చర్చ్ హై స్కూల్

ఆ స్కూల్ నుండి మారి నేను ఫస్ట్ క్లాస్ లో సెంట్ జాన్స్ చర్చ్ హై స్కూల్ లో చేరాను. అక్కడ సీట్ సంపాదించడానికి మా నాన్నగారు, మరికొందరితో కలిసి గేట్ బైట ధర్నా చేసారన్నది గుర్తు.

అప్పటికే అన్నయ్య అక్కడే హై స్కూల్ లో చదువుతున్నారు. ఆ స్కూల్ కి మమ్మల్ని తీసుకువెళ్ళడానికి అమ్మ ఒక ఆయాని పెట్టింది. ఆమె పేరు నాకు గుర్తు లేదు. ఆ ఆయా కథలు చెబుతూ నన్ను మా చెల్లెలిని నడిపించుకుంటూ స్కూలుకు తీసుకువెళ్ళేది. చెల్లెలు స్కూలులో చేరక ముందు కావచ్చు అంటే నేను ఫస్ట్ క్లాస్ లేదా సెకెండ్ క్లాస్ లో ఉన్నప్పుడు ఆమె నా స్కూల్ బాక్స్ పట్టుకుని నడుచుకుంటూ నా చేయి పట్టుకుని ఆలుగడ్డబావి నుండి మారెడ్ పల్లి వరకు నడిపించుకుంటూ తీసుకెళ్ళేది. ఎన్నో కథలు చెప్పేది. నాకు కధల పట్ల అసక్తి కలగడానికి ఆమే కారణం. నాకు కథలు చెప్పిన మొదటి మరి ఆఖరి వ్యక్తి కూడా ఆమె.

ఆయమ్మ – ఒక ముసలి అవ్వ

ఒక రోజు ఏదో మాట్లాడుకుంటూ నన్ను తీసుకుని స్కూలుకి బైలుదేరింది ఆయమ్మ. ఆలుగడ్డబావి బ్రిడ్జ్ దాటి సందు తిరిగుతున్నాం. అక్కడ ఒక ఆఫీసు గేటు ఉన్నట్లు లీలగా గుర్తు. దాని ముందు ఒక ముసలి అవ్వ పడుకుని ఉంది. ఆమె క్రింద గోనె సంచి ఉంది. రాత్రి అక్కడ నిద్రపోయిన మనిషి చనిపోయి ఉంది. నడుస్తున్న నేను ఆమెను ముందు చూసాను. కళ్ళూ నోరు తెరుచుకుని ఉన్న ఆమె ముఖం పై ఈగలు ముసురుతున్నాయి. ఆమె చనిపోయే ముందు నిద్రలో దొడ్డికి పోయింది. మోషన్ క్రిందకు కారి అట్టకట్టుకుని ఉంది. ఆమే చీర తొడల పైకి లేసి ఉంది. చుట్టూ ఈగలు. అందరూ ఆమెను దాటుకుని వెళ్ళిపోతున్నారు. నేను ఆగి ఒక్క అడుగు వెనుక ఉన్న ఆయాకు పక్కన ఉన్న ఆమెను చూపించాను. ఆమె చూడగానే పరిస్థితి అర్దం చేసుకుంది. ఒకే ఒక్క క్షణం నిలబడి ఆమెను చూసింది. ఆమె పక్కన ఒక కర్ర కూడా ఉంది. నన్ను కొంచెం ముందుకు వెళ్ళి ఆగమని ఆయమ్మ చెప్పింది. చిన్నప్పుడు చెప్పింది చెప్పినట్టు చేయడం అలవాటు నాకు. ఆ అమాయకత్వం మరికొన్నాళ్ళకే మాయమయ్యిందన్నది వేరే సంగతి. అప్పుడు మాత్రం ఆయమ్మ చెప్పిందని ఒక నాలుగు అడుగులు వేసి ఆగిపోయాను. ఆయమ్మ నా పుస్తకాల బాక్స్ పక్కన పెట్టి ఆ శవం వద్దకు వెళ్ళి, ముందు ఆమె చీరను కాళ్ళక్రిందకు గుంజింది.

ఆ అవ్వను ముట్టుకున్న చేతితో ఆమె నా బాక్స్ పట్టుకోవడం నాకు అసహ్యం అనిపించింది. అంత డర్టీగా ఉన్న ఆమెను ముట్టుకుని నా బాక్స్ ఎందుకు ముట్టుకున్నావు అని కోపంగా అడిగాను.

తరువాత ఆమె మల మూత్రాలు అట్టకట్టి ఉన్న గోనె సంచిని మడిచి ఈగలు ఎక్కువ చేరకుండా చేసింది. తరువాత ఆ అవ్వ ముఖాన్ని ఒక్క సారి చూసి పుస్తకాల బాక్స్ పట్టుకుని నాదగ్గరకు వచ్చి నడవడం మొదలెట్టింది. ఆ అవ్వను ముట్టుకున్న చేతితో ఆమె నా బాక్స్ పట్టుకోవడం నాకు అసహ్యం అనిపించింది. అంత డర్టీగా ఉన్న ఆమెను ముట్టుకుని నా బాక్స్ ఎందుకు ముట్టుకున్నావు అని కోపంగా అడిగాను. ఆయమ్మ ఆ రోజు చెప్పిన మాటలు ఇప్పటికీ నాకు గుర్తుకున్నాయి.

“ఎవరో తెలియని ముసలి ఆమె రాత్రి చలికి గడ్డకట్టుకుని చచ్చిపోయింది. ఆడదాన్ని నా ముందు ఆమె బట్టలు చెదిరిపోయి అలా కాళ్ళు కనిపించేలా పడి ఉండడం చూసి ఎలా వచ్చేయను? మనిషిని బ్రతికి ఉన్నప్పుడు పట్టించుకోకపోయినా, చచ్చి దేవుని దగ్గరకు పోయాక అయినా మనుషిగా సాగనంపాలి కదా. లేకపోతే మనుషులమెందుకు అవుతాం. నేనా గరీబు దాన్ని ఆమెను బొందల గడ్డ దాకా తీసుకెళ్ళలేను. కనీసం ఆమె మానం మీద బట్ట అయినా కప్పకపోతే పాపం కదా”

ఈ రోజుకి ఆ ఆయమ్మ నేర్పిన ఆ పాఠం నేను మర్చిపోలేదు. అయితే ఆమె ఈ పని చేసిందని అమ్మకు చెప్పవద్దని ఒట్టేయించుకుంది. నా జాగ్రత్త కోసం ఆలోచించే ఇంటి వాళ్ళూ ఆమె నా ముందే శవాన్ని ముట్టుకుందని తెలిసినా శవం దగ్గర ఆగిందని తెలిసినా ఆమెను పని లోనుండి తీసేస్తారని ఆమె భయం. నెలకు ఈ పని తో ఆమె సంపాదించుకునే రెండు రూపాయలు ఆయమ్మకు చాలా అవసరం. నాకు తెలిసి నేను చేసిన మొదటి ప్రామిస్ అది. ఇప్పటి దాకా నేను అది ఎవరికీ చెప్పలేదు. అంద్రోళ్ళ ఇంట మనిషి చస్తే అడోళ్లు శవానికి దూరంగా ఉంటారనే తెలంగాణ ప్రాంతపు ఆలొచన ఆమెకు కొన్ని అనుమానాలు కలిగించి ఉండవచ్చు. కాని మా ఇంట ఆ వాతావరణం అప్పట్లోనే లేదు. నేను నా జీవితంలో చూసిన మొదటి శవం మాత్రం చనిపోయిన అవ్వదే.

నీలం రంగు చీర – మానవత

ఆ రోజు ఆ బ్లూ చీరతో నేను చూసిన ఆ శవం నాకు ఇప్పటికీ గుర్తుకు వస్తూనే ఉంటుంది. ఆయమ్మ నాకు నేర్పిన ఆ పెద్ద పాఠం వెనుక మానవత్వం నేను ఈ రోజుకీ మర్చిపోలేదు. ఎందుకో ఆమె పేరు, ముఖం ఈ రోజు గుర్తురాకపోయినా, ఆమె నేర్పిన విషయం నన్నుఎంతగా ప్రభావితం చేసిందో కొన్నేళ్ళకు కానీ నాకు అర్ధం కాలేదు. మా యింట్లో మేం పెరిగిన వాతావరణం కూడా నాలో చావు పట్ల ఒక ప్రత్యేక దృష్టికి కారణం కావచ్చు కాని శ్మశానానికి ఆడవాళ్లు వెళ్ళకూడదు. శవం దగ్గర ఆడవాళ్ళు ఈ పనులు చేయకూడదు అనే ప్రతి విషయాన్ని అతిక్రమించి చావుని గౌరవంగా చూడడానికి చాలా సార్లు ఎన్నో రూల్స్ ని నేను అతిక్రమించాను. చావును అసహ్యంగా చూడడము, శవంగా మారిన మనిషిని కట్టెలా చూడడం నాకు అలవాటు కాలేదు. శవం దగ్గర అనవసరమైన అంటు నా జీవితంలో నేను ఎప్పటికీ పాటించలేదు. అందుకని చాలా మంది నీవు ఆడదానిలా బిహేవ్ చేయవు అని అన్నా నేను పట్టించుకోలేదు.

నాకు తెలిసింది ఒక్కటే… మనిషిని గౌరవంగా సాగనంపకపోతే మనం మనుషులం కాదు అని. దాన్ని ఇప్పటికీ పాటిస్తూనే ఉంటాను. ప్రతి సారి ఆ ఆయమ్మను గుర్తుకు తెచ్చుకుంటూనే ఉంటాను.

నా జీవితంలో కొన్ని ఇబ్బందులకు నా ఈ పద్దతిని అతిక్రమించే గుణం కారణమని కొందరు ప్రత్యక్షంగా, పరోక్షంగా చెప్పినా నేను పట్టించుకోలేదు. నాకు తెలిసింది ఒక్కటే… మనిషిని గౌరవంగా సాగనంపకపోతే మనం మనుషులం కాదు అని. దాన్ని ఇప్పటికీ పాటిస్తూనే ఉంటాను. ప్రతి సారి ఆ ఆయమ్మను గుర్తుకు తెచ్చుకుంటూనే ఉంటాను. చావుని గౌరవించు అని నాకు తన పద్దతిలో ఆ చిన్నతనంలో నేర్పిన గురువు ఆమె. నేను మా ఇళ్లల్లోని ఇతర ఆడపిల్లలుగా మిగిలిపోకుండా ఉండడంలో ఆమె పాత్ర ఉన్నదని ఈ రోజుకీ నాకు ఆ బ్రిడ్జ్ మలుపులోకి వెళ్తున్నప్పుడు గుర్తుకు వచ్చే ఈ సంఘటన స్పష్టపరుస్తూనే ఉంటుంది.

ఎర్రటి ఎండలో…బంజారాల మధ్యన…

కొంచెం పెద్దయిన తరువాత నేను హిందీ క్లాసులకు వెళ్ళేదాన్ని. సన్నగా బక్క పలచగా ఉండే ఒక హిందీ టీచర్ మాకు ట్యూషన్ చెప్పేవారు. ఆమెని బహన్జీ అని పిలిచే వాళ్ళం. ఆమె పేరు కూడా నాకు ఇప్పుడు గుర్తు లేదు. ఆమె అప్పట్లో నామాలగుండు లో ఉండేవారు. ఆమె దగ్గరకు వేసవి సెలవుల్లో నడుచుకుంటూ వెళ్ళి హిందీ నేర్చుకునే దాన్ని. ఆలుగడ్డబావి బస్తీలోనుంచి ఒక బ్రిడ్జి దాటుకుని బంజారా బస్తీ గుండా నడుచుకుంటూ చిలకలగుడ, రోడ్డు క్రాస్ చేసి నామాలగుండు వెళ్ళేదాన్ని. ఆ బంజారా బస్తీలో లంబాడా స్త్రీలు కనిపించేవారు. వారు రోళ్ళు కొట్టుకుంటూ ఉండేవారు.

అక్కడ కొన్నిగంటలు ఆడుకుంటూ గడిపేదాన్ని. ఆట అంటే ఆ బంజారాల అర్ధం కాని భాష మధ్య వారి పిల్లలతో కర్రా బిల్ల లేదా గాజు ముక్కలు ఏరుకోవడం ఇల్లాంటి ఏవే ఆటలు. అక్కడ బంజారాలు అన్నం రొట్టేలు వండుకునే వారు మధ్యాహ్నం పూట. ఇక రోట్లో ఎర్రటి మిరపకాయలు, కల్లు ఉప్పు, ఎప్పుడన్నా వెల్లులి లేదా ఉల్లిపాయ కొంత చింతపండు వేసి దంచి ఆ ఎర్ర కారం ఒండుకుని పల్లెంలో తెచ్చుకున్న అన్నం మీదో లేదా, రొట్టే మీదో పెట్టుకుని అందరూ కూర్చుని తినేవాళ్ళూ. ఆ వాతావరణం అంటే నాకు చాలా ఇష్టంగా ఉండేది. చాలా సార్లు వాళ్ళ మధ్యన కూర్చుని ముద్దలు అడిగి పెట్టించుకునేదాన్ని. అప్పట్లో అలా ఓ ముద్ద పెట్టు అని అడగడం తప్పు అనిపించేది కాదు. వాళ్ళూ నవ్వి ఆ కంచంలో ఓ ముద్ద తీసుకుని పెట్టేవారు. అంత రుచిగా అన్నం ఉంటుందని నాకు నిజంగానే తెలీదు.

వాళ్ళదేం కులం, ఆ ఎంగిలి తినడం ఎంటీ అన్న ఆలోచనే వచ్చేది కాదు. నేను వాళ్ళ మధ్య కూర్చోవడం ఎంటి అన్న ఆలోచన అస్సలు వచ్చేది కాదు. వారికి నా భాష రాదు, నాకు వారి భాష రాదు కాని ఎర్రటి ఎండలో ఆ బంజారాల మధ్యన వారి కంచాలలోంచి ఎర్రకారం కలిపిన అన్నం తిన్న అనుభవం మరపురానిది. తిండిని అలా ఆప్యాయంగా పరాయి వాళ్ళూ కూడా పంచుకుంటారని ఇప్పుడు చెప్పినా ఎవరూ నమ్మరు. ఆ అన్నం ఇచ్చిన ఫీలింగ్ వల్లనేమో కాని ఎవరన్నా మన అనుకున్న వారు ఏదన్నా తింటుంటే, అదే ఐటం నా ప్లేట్ లో ఉన్నా కూడా వారి కంచంలోది తీసుకుని నోట్లో వేసుకోవడం అలవాటయింది.

ని ఎవరికీ అర్ధం అయేలా ఆ ఫీలింగ్ చెప్పలేక మౌనంగా ఇంటి వారి మధ్య కూడా అపరాధిలా ఉండిపోయిన అనుభవాలు ఆ తరువాత చాలా జరిగాయి.

తరువాత మనుషుల మధ్య పెరిగిన దూరం కారణంగా ఈ అలవాటును అతి కష్టం మీద చాలా చోట్ల బైట పడకుండా జాగ్రత్తగా ఉండే ప్రయత్నం చేసినా, ఇప్పటికీ కొన్ని సార్లు నలుగురి మధ్య వేరే వారి కంచం వైపుకు నా చేయి ఆటొమెటిగ్గా వెళ్లిపోతుంది. నా కడుపున పుట్టిన పుత్ర రత్నమే “అమ్మా డర్టీ హాబిట్ , నీ కంచంలోది తిను, నా కంచంలో చేయి పెట్టకు” అని ఇంటి పైకప్పు అదిరిపోయేలా అరిచినా కూడా ఆ పాత అనుభవం కోసం మనసు ఆరాటపడుతూనే ఊంటుంది. కాని ఎవరికీ అర్ధం అయేలా ఆ ఫీలింగ్ చెప్పలేక మౌనంగా ఇంటి వారి మధ్య కూడా అపరాధిలా ఉండిపోయిన అనుభవాలు ఆ తరువాత చాలా జరిగాయి. ఇంట్లోని వారయినా మన అనుభూతులను, చిన్న చిన్న ఆనందాలని అదే స్థాయిలో అంగీకరించాలని లేదనే వాస్తవం జీవితం అతి కష్టం మీద అర్దం చేయించింది. ఇలా తినడానికి అభ్యంతరం చెప్పని ఒక నలుగురు స్నేహితులు మాత్రం నా చుట్టూ ఇంకా ఉండడం ఒక అదృష్టంలా అనిపిస్తుంది. కాని ఆ లంబాడా గుడిసెల మధ్య చేసిన భోజనం నాకు పంచుకు తినడంలోని ఆనందాన్ని రుచి చూపింది. ఆ రుచి అద్భుతంగా ఊంటుంది. ఏ బఫే డిన్నర్లలోనూ లేనిది. ఇప్పుడు ఎక్కడా దొరకనిది.

ఎంకటి రత్తాయి – గులాబి రంగు గన్నేరు పూలు

రెండు మూడేళ్ళకో సారి అమ్మ నాన్నల ఊరు కొప్పోలుకు వెళ్ళేవాళ్లం. ఒంగోలు స్టేషన్ లో దిగి బస్సు ఎక్కి కొత్తపట్నం వైపుకు వెళ్ళితే వచ్చే మొదటి ఊరు కొప్పోలు. మా తాతగారింటి పక్కన ఎంకటి రత్తాయి అనే ఒక ఆవిడ ఉండేది. మా అమ్మతో ఆడుకున్న స్త్రీ ఆమె. అమ్మ ఊరి నుండి వచ్చింది అని తెలిసిన వెంటనే ఇంటికి వచ్చేది. ఈమెను మొదటి సారి నేను చూసిన గుర్తు నాకింకా ఉంది. ఈమె పై పెదవి గ్రహణం మొర్రితో కాస్త తేడాగా ఉండేది. ఆమె మాటల్లొమాత్రం చాలా ఆప్యాయత ఉండేది. అమ్మమ్మ ఊరి జ్ఞాపకాలలో ఈమె తరుచు గుర్తుకు వస్తూ ఉంటుంది. మా కుటుంబంతో వీరికి మంచి స్నేహం ఉందని, ఆ ఇంటి స్థలం కొనడం లో మాట సహాయం చేసారనో ఏదో గుర్తు చేస్తూ ఉండేది మా అమ్మ. తరువాత అందరి మధ్య దూరాలు పెరిగిపోయాయి కాని ఆమెకు సంబంధించిన ఒక విషయం నాకింకా గుర్తు.

లాంతర్లు బైటికి తీస్తున్నప్పుడు చెక్కుకున్న చీర కొంగులో జాగ్రత్తగా గులాబి రంగు గన్నేరు పూలు కోసుకుని నలిగిపోకుండా వాటిని తీసుకొచ్చి నాకిచ్చింది ఆమె.

నేను చాలా చిన్నదాన్ని మట్టి ఇంటికి వెళ్ళిన మొదటి రోజులవి. సాయంకాలం పూట చెరువు నుండి నీళ్ళూ కావడిలలో తెచ్చుకుని స్నానం చేయడం ఇంట్లో అలవాటు. బాత్ రూం అంటే ఇరిగిపోయిన బండ ముక్కలు పరిచిన ఒక చాటు గది. ఆ గదిలో స్నానం చేయించి అమ్మ కళ్లకు మట్టి అంటకుండా నులక మంచం మీద కూర్చోబెట్టింది. అంతకు ముందు ప్రొద్దున ఏదో గోల చేస్తుంటే నీకు నేను ఒక చక్కటి వస్తువు సాయంత్రం తెచ్చి ఇస్తాను. మీ ఊర్లో కూడా అది దొరకదు అని చెప్పింది వెంకట రత్తాయి. ఇక అదేంటో చూద్దామని ఆతృత. చీకట్లు కమ్ముతున్న సమయంలో అంటే కాస్తంటే కాస్త వెలుగు ఉండి లాంతర్లు బైటికి తీస్తున్నప్పుడు చెక్కుకున్న చీర కొంగులో జాగ్రత్తగా గులాబి రంగు గన్నేరు పూలు కోసుకుని నలిగిపోకుండా వాటిని తీసుకొచ్చి నాకిచ్చింది ఆమె. పైగా చూడు నీ కోసం (ఎవరి పేరో గుర్తులేదు) వారింటీకి వెళ్ళీ ఈ పూలు తీసుకొచ్చా అని మెరుస్తున్న ముఖంతో ఆమె చెప్పడం నాకు ఇవాళ జరిగినంత స్పష్టంగా గుర్తుంది. ఆ పూలు నేను చూడడం నిజంగా మొదటి సారి. ఆ లేత గులాబీ రంగు గన్నేరు నేను అప్పటి దాకా చూడలేదు. ఆ రెక్కలమీద తెలుపు రంగు చారలు. అంత కన్నా గొప్పగా అనిపించింది ఆమె వాటిని అంత అపురూపంగా కొంగులో దాచుకుని తీసుకురావడం.

ఇప్పటికీ అపురూపమైన బహుమతి అంటే గుర్తుకు వచ్చేది ఈ పూలే. పూల మీద పిచ్చి కారణమా… మరేంటో తెలీదు ఆ గులాబి రంగు గన్నేరు చూస్తున్న ప్రతి సారి ఇప్పటికి ఆమె గుర్తుకు వస్తుంది.

తరువాత ఎన్నో బహుమతులు అందుకుని ఉంటాను కాని ఎందుకో తెలియదు నాకు ఇప్పటికీ అపురూపమైన బహుమతి అంటే గుర్తుకు వచ్చేది ఈ పూలే. పూల మీద పిచ్చి కారణమా… మరేంటో తెలీదు ఆ గులాబి రంగు గన్నేరు చూస్తున్న ప్రతి సారి ఇప్పటికి ఆమె గుర్తుకు వస్తుంది. తరువాత ఏవో దూరాలు. అర్ధం కాని మనస్పర్ధలు మధ్య కూడా మేము ఊరికి వెళ్ళాం అంటే పలకరించడానికి తప్పకుండా వచ్చేది. ఆ చిన్నప్పటి బహుమతికి గుర్తుగా ఇప్పటికీ ఇంట్లో ఆ రంగు గన్నేరు చెట్టు కావాలని వేయించుకున్నాను. ఆ సున్నితమైన రెక్కలను మొదటి సారి చేతితో స్పృశించినప్పుడు కలిగిన ఆనందం నాకు తాజాగా ఇంకా గుర్తుంది. తాతయ్య చనిపోయినప్పుడు ముందుండి ఆమె భర్త డప్పు వాయించడం చూసి అక్కడ నుంచున్న జనం చెబుతుంటే వారి కులం సంగతి తెలిసింది కాని మా పిన్ని, అత్తలు ఎవరూ గుర్తుకు రారు ఊరు గుర్తుకు వస్తే ఆ చిన్ననాటి రాత్రి నా ఒడిలో పూలు రాలుస్తున్న వెంకట రత్తాయి తప్ప. మా రెండు ఇళ్ళ మధ్య బల్ల ఊయల కట్టి నాతో ఊయల ఊగించిన ఆమె భర్త లీలగా గుర్తు. గ్రహణం మొర్రితో పుట్టిన వారిని ఆ తరువాత నా ఈడు వాళ్ళూ ఎంత వెక్కిరింతగా పలకరించినా నేను ఎప్పుడు ఆ పని చేయలేదు. వారందరిలో నాకు వెంకట రత్తాయి గుర్తుకు వస్తూనే ఉంటుంది.

ఆ ఇద్దరు అక్క చెళ్ళెళ్ళు…తీగ బచ్చలి

అమ్మమ్మ ఇంటిలో ఈ స్నానాల గది పక్కన తడిక మీద తీగ బచ్చలి పిచ్చిగా పాకి ఉండేది. దానికి ఎర్రటి పళ్ళు ఉండేవి. ఆ పళ్ళను ఒక చెంబులోకి తెంపుకుని వాటి నుండి ఇంక్ తయారు చేసే ప్రయత్నం చేసేవాళ్లం నేను, ఆ పక్క ఇంట్లో ఉండే ద్రాక్షాయణి, ఆమె అక్క కృష్ణకుమారి. మేనరికంతో మతిలేకుండా పుట్టిన ఆ ఇద్దరు అక్క చెళ్ళెళ్ళు నాతో ఆడుకున్నంతగా మరెవ్వరూ నాతో దగ్గరగా గడపలేదు. అందుకే మేము పెద్దయ్యాక వారితో మాటలు లేకుండా పోయినప్పుడు వాళ్ళని చూడాలని అమ్మమ్మ ఇంటి పక్కగా వెళ్ళేదాన్ని. వాళ్ళతో ఆడిన జ్ఞాపకాలు కారణం కావచ్చు, మెంటల్లీ రిటార్డేడ్ పిల్లలంటే నాకు చాలా అభిమానం. వారిద్దరిలో ఒక ప్రేమ ఉండేది. క్రమంగా వాళ్ళూ కుటుంబం కారణంగా మాట్లాడడం మానేసినా నా చిన్నప్పటి స్నేహితులుగా ఇంకా గుర్తున్నారు. అందుకే వాళ్ల గుర్తుగా బచ్చలి మొక్కను ఇంట్లో పెంచుకోవడం మరచిపోలేదు. మెంటల్లీ రిటార్డేడ్ పిల్లలను చూసిన ప్రతి సారి నాకు వాళ్లు గుర్తుకు వస్తూనే ఉంటారు. అంతే కాదు చాలా మందిలా అలాంటి పిల్లల మధ్యన గడాపవలసి వచ్చినప్పుడు నేనెప్పుడు అసౌకర్యంగా ఫీల్ అవకపోవడానికి కారణం కూడా చిన్నప్పుడు వీళ్ళిద్దరితో ఆడుకున్న జ్ఞాపకాలే.

ఈ సంఘటనలన్నీ ఇతరులకు ఎంతగా అర్ధం అవుతాయో తెలీదు కాని నాపై వీటి ప్రభావం చాలా ఉంది.

ఈ సంఘటనలన్నీ ఇతరులకు ఎంతగా అర్ధం అవుతాయో తెలీదు కాని నాపై వీటి ప్రభావం చాలా ఉంది. అంగవైకల్యం తో పుట్టిన వారిని మతి స్థిమితం లేకుండా ఉన్న వారిని ఎప్పుడూ నేను తేలిక భావంతో చూడలేదు. వారిలో నా గడిచిన బాల్యం గుర్తుకు వస్తుంది. ఇవన్నీ కూడా ఈ రోజు నన్ను ఇలా తీర్చిదిద్దిన సంఘటనలు గానే భావిస్తాను.

రచయిత్రి పి. జ్యోతి హిందీ ఉపన్యాసకులు. చక్కటి సమీక్షకురాలు. హైదరాబాద్ లో పుస్తకాల పట్ల అభిరుచి పెంచడంలో విశేషంగా కృషి చేస్తున్న spreading Lights నిర్వాహకురాలు కూడా. పుస్తకం, సినిమా తనకు రెండు కళ్ళు. ప్రపంచానికి గవాక్షాలు. తెలుపు కోసం రాస్తున్న ఈ శీర్షికలో తాను మొదటిసారిగా అంతర్ముఖంలోకి చూసుకుంటున్నారు. జీవితాన్నే పుస్తకంగా అనుభవాలనే చలన చిత్రంగా ఎంచి సరళమూ, నిరాడంబరమూ, సామాన్యమూ ఐన జ్ఞాపకాలను ఆత్మీయంగా పంచుకుంటున్నారు. ఈ శీర్షికలో మొదటి వ్యాసం మనసు పొరల్లో. రెండో వారం చిన్ననాటి చిరుతిళ్లు. మీరు చదువుతున్నది మూడో వారం జ్ఞాపకాలు.

అన్నట్టు, ఇటీవలే వీరు రచించన దిలీప్ కుమార్ సినిమనసు పొరల్లోమాల సమగ్ర పరిచయ పుస్తకం కోసం ఈ లింక్ క్లిక్ చేసి తెప్పించుకోవచ్చు.